جرم توهین نیز همانند سایر جرائم، زمانی وقوع پیدا میکند که دارای سه رکن قانونی، مادی و معنوی باشد و جهت وقوع جرم، وجود هر سه عنصر مذکور الزامی است و در صورتی که هرکدام از عناصر مذکور وجود نداشته باشند، جرم محقق نخواهد گردید.
ارکان تشکیلدهنده جرم توهین
عنصر قانونی جرم توهین
اصل قانونی بودن جرم و مجازات اقتضاء دارد که مقنن تمامی اعمال و رفتار مجرمانه را در مواد قانونی مربوطه تبیین و تشریح نماید تا حد امکان از اعمال سلیقه و استبداد قضات کاسته شود.
در مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) مقنن احکامی در خصوص جرم توهین وضع نموده است. متن مواد به شرح ذیل است:
ماده ۶۰۸ ق.م.ا: «توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد جزای نقدی درجه شش خواهد بود که میزان آن از ۶میلیون تا ۲۴ میلیون تومان خواهد بود.»
ماده ۶۰۹ ق.م.ا: «هر کس با توجه به سمت، یکی از رؤسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهوری یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات یا اعضای دیوان محاسبات یا کارکنان وزارتخانهها و مؤسسات و شرکتهای دولتی و شهرداریها در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین نماید.
به سه تا شش ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق و یا دو میلیون ریال تا بیست و پنج میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشود.»
عنصر مادی جرم توهین
آن قسمت از جرم که نمود و ظهور بیرونی و خارجی پیدا میکند بهعنوان عنصر مادی جرم شناخته میشود که مشتمل بر رفتار مجرمانه، موضوع جرم، شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم است که در ذیل به توضیح در خصوص هرکدام خواهیم پرداخت.
رفتار مجرمانه جرم توهین :
در تعریف رفتار مجرمانه آمده است که: «عمل یا رفتاری است که قانون حالات مختلف آن را از جمله انجام یا عدم انجام آن، وضعیت یا حالت و … حسب هر جرم اعلام و برای آن مجازات تعیین نموده است.» که ممکن است به شکلهای ذیل نمود پیدا کند.
- الف) فعل: که بر دو قسم مادی یا معنوی تقسیم میشود. از مصادیق فعل مادی میتوان به کشتن، بردن، انتقال دادن اشاره کرد و رفتارهای چون: توهین، فریاد زدن، ترساندن از مصادیق عنوان مجرمانه بهصورت فعل مثبت معنوی است.
- ب) ترک فعل: بهعنوان عنوان فعل منفی نیز مشهور است که اصولاً بهصورت مادی تحقق مییابد؛ مانند نبستن در، انجام ندادن یک عمل و … البته ممکن است بهصورت معنوی نیز تحقق یابد؛ مانند اینکه نگهبان بانک پلیس را از وضعیت سرقت مطلع نمیکند.
- ج) فعل ناشی از ترک فعل: به نوعی، به نتیجه رفتار مجرمانه ناشی از فعل منتفی گفته میشود؛ مانند اینکه مادری به فرزند خود شیر نمیدهد تا او بمیرد، در صورتی جرم محسوب میشود که مقنن صریحاً به این نتیجه تصریح کند.
- د) حالت: رفتار مجرمانهای که مربوط به وضعیت روحی و روانی یا جنایی شخص است؛ مانند ولگردی یا اعتیاد یا فاحشگی. عنصر مادی جرم توهین، مطابق مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) اعم از ساده یا مشدد به یکی از افعال مثبت معنوی از جمله «فحاشی یا استعمال» میباشد. آنچه در مورد «رفتار مجرمانه» باید بدانیم؛
- اولاً: صرف خشونت در رفتار توهین محسوب میشود؛
- ثانیاً: نوع رفتار توهینآمیز را عرف جهت شخصیت توهین شونده تعیین میکند.
توهین به مقام معظم رهبری
پرسش: آیا مصاحبه کردن با رادیو های بیگانه و شبکه های ماهواره ای غرب و به کار بردن عنوان ولایت جهل وجور به جای ولایت فقیه جرم است، مستند قانونی آن چیست؟
اتفاق نظر
مطابق ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی چنانچه عمل ایشان به صورت فعالیت باشد و عنصر تکرار وجود داشته باشد مشمول ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی است.
راجع به توهین به مقام معظم رهبری نیز مطابق ماده ۵۱۴ قانون مجازات باید مجازات شود که شخص متهم بر اساس رای دادگاه انقلاب به میزان شش ماه تا دو سال می باشد.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۵) جزایی
درصورتیکه قصد و نیت مصاحبهکننده اقدام علیه نظام محسوب شود، عمل او مصداق ماده ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی است. چنانچه منظور نظر او از بیان ولایت جهل وجور و اهانت به مقام ولایت فقیه و رهبری باشد، عمل او مصداق ماده ۵۱۴ قانون مجازات اسلامی خواهد بود؛ بنابراین، اتفاق نظر مورد تأیید است.
توهین و اهانت به مسجد و مقدسات
پرسش: با توجه به ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵، آیا توهین و اهانت به مسجد توهین به مقدسات تلقی میشود؟
اتفاق نظر:
هرچند در ماده ۵۱۳ قانون مجازات اسلامی قید مقدسات اسلام به صورت کلی بوده و در تفسیر قوانین ماهوی جزایی اصل تفسیر مضیق به نفع متهمان است و نباید قوانین ماهوی به صورت کلی و موسع تفسیر شوند.
و در صورت ضرورت اخذ نظر علما و مجتهدین جامع الشرایط به عنوان کارشناس مسائل دینی مفید و مؤثر خواهد بود.
ولی با توجه به ماده واحده قانون استفساریه نسبت به کلمات اهانت و توهین و هتک حرمت مصوب ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی از نظر مقررات کیفری اهانت و توهین و …. عبارت است از به کار بردن الفاظی که صریح و ظاهر باشد.
و در سوابق تاریخی موجود مثل مسجد بابری تخریب آن توسط هندوها و تخریب برخی از مساجد در دوران رژیم پهلوی و تخریب مسجدالاقصی توسط صهیونیست ها در فلسطین که صراحتاً توسط فقها و مراجع تقلید و مقام معظم رهبری بهعنوان توهین و اهانت به مقدسات اسلام تلقی شده است.
و از سوی دیگر با احراز سوءنیت خاص و عام متهم در به کار بردن الفاظ صریح مبین توهین و اهانت جرم مزبور کاملاً تحقق یافته توهین به مسجد توهین به مقدسان اسلام بوده و ضرورت برخورد با عاملین این قضیه نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
توهین تتلو به حضرت زینب
در قانون مجازات اسلامی با توجه ۵۱۳ (هر کس به مقدسات اسلام و یا هر یک از انبیاء عظام یا ائمه طاهرین(ع) یا حضرت صدیقه طاهره(س) اهانت نماید اگر مشمول حکم سابالنبی باشد اعدام میشود و در غیر این صورت به حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهد شد.)
از نظر مقررات کیفری در قوانین ایران اهانت و توهین به معنی بکار بردن الفاظی که صریح یا ظاهر باشد و یا ارتکاب اعمال و انجامحرکاتی که با لحاظ عرفیات جامعه و با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و موقعیت اشخاص موجب تخفیف و تحقیر آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهین تلقی نمیگردد.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۵) جزایی
در عرف جامعه اسلامی مسجد مکان پاک و مقدسی است که محل عبادت مؤمنین و نمازگزاران است و توهین به مسجد، توهین به مقدسان اسلام و اهانت به نمازگزاران و مؤمنین محسوب میشود. مرتکب طبق مواد ۵۱۳ و ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی قابل تعقیب کیفری خواهد بود.
نمونه شکواییه جرم توهین
مشخصات طرفین | نام | نام خانوادگی | نام پدر | سن | شغل | محل اقامت- خیابان – کوچه – پلاک- کدپستی | |||||
شاکی |
| ||||||||||
متشاکی | وکیل | خواسته یا موضوع | فحاشی و توهین و تهدید | ||||||||
دلایل و منضمات | |||||||||||
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان …………………………. | |||||||||||
با سلام و احترام، به استحضار میرساند: که مشتکیعنه محترم که مستأجر اینجانب میباشد متأسفانه از اول انعقاد اجاره سر ناسازگاری داشته و چند روزی است. به جهت اینکه بنده درخواست پرداخت اجارهبها را که سه ماه است عقب افتاده نمودهام شروع کرده به فحاشی و توهین به اینجانب و بنده را تهدید جانی کرده است. و اظهار میکند که منزلم را به آتش خواهد کشید مکررا اقدام به فحاشی میکند و به کرات بنده را تهدید به کشتن و آتش زدن منزل مینماید. با توجه به اینکه بنده یک خانم تنها هستم و جز بنده و مشتکیعنه در ساختمان مذکور خانواده دیگری نیست و با توجه به عدم تعادل روانی نامبرده و نظر به اینکه تا به حال دو بار هم به طرف من هجوم آورده و بنده فرار کردهام. و درب آپارتمان را بستهام و نظر به اینکه در آپارتمان خودم امنیت جانی ندارم تقاضای رسیدگی و تعقیب نامبرده را در اسرع وقت دارم. | |||||||||||
محل امضاء – مهر – اثر انگشت | |||||||||||
شماره و تاریخ ثبت دادخواست | ریاست محترم شعبه ………… دادگاه …………… رسیدگی فرمایید. نام و نام خانوادگی ارجاع
|
تعیین درجه جرم و تعیین درجه مجازات جرم توهین
تعیین درجه جرم با تعیین درجه مجازات متفاوت است. برای تعیین درجه جرم در صورت تعدد مجازاتها، بایستی هریک از مجازاتهای قانونی جرم را با توجه به شاخصهای ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ و تبصرههای آن مستقل از سایر مجازاتها مورد بررسی و تطبیق قرار داد؛
لذا در جرائمی نظیر جرم موضوع ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی که دارای دو یا چند مجازات به نحو تخییر هستند، با تطبیق هریک از مجازاتها در درجهبندی مذکور در ماده ۱۹ قانون صدرالاشاره، بالاترین درجه مجازات، ملاک تعیین درجه جرم خواهد بود؛
اما در این قبیل موارد که جرم دارای چند مجازات تخییری است، در مورد تعیین مجازات اشد، ملاک مجازاتی است که توسط دادگاه اختیار شده است و مجازات تعیین شده با مجازات سایر جرائم ارتکابی از حیث درجه سنجیده میشود.
توهین عملی
پرسش: چنانچه شخصی با دیگری مشاجره کند و حین مشاجره با دست به دهان طرف مقابل ضربهای وارد نماید که اثری از آنجا به جا نماند یا او را هل دهد.
و بر اثر اقدام وی طرف مقابل بر روی زمین بیفتد و هیچ آسیبی به او وارد نشود آیا این عمل مصداق ارتکاب رفتار عمدی موضوع ماده ۵۶۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ میباشد یا مصداق بزه توهین بوده؟
بر اساس ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ قابل مجازات است در این زمینه عدهای از حقوقدانان معتقد هستند چنانچه قصد بزهکار ایراد صدمه باشد عمل مشمول ماده ۵۶۷ ق.م.ا. مصوب ۱۳۹۲ است در غیر این صورت مشمول بزه توهین میشود.
عدهای دیگر از حقوقدانان معتقد هستند عمل بزهکار مشمول دو عنوان مجرمانه مذکور (تعدد معنوی) بوده و مجازات اشد تعیین
میشود. وارد کردن ضربه عمدی به دیگری بدون اینکه اثری از ضربه در بدن بر جای بگذارد یا هل دادن او که موجب افتادن طرف مقابل به زمین شده بدون اینکه آسیبی به او وارد شود.
مشمول ماده ۵۶۷ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ است؛ امّا با توجه به اوضاع و احوال قضیه و شخصیت طرف مقابل و محل و موقعیت وقوع جرم، چنانچه قصد مرتکب تحقیر و تخفیف طرف باشد، مطابق نظریه
تفسیری مجلس شورای اسلامی مشمول بزه توهین (ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۵) خواهد بود که تشخیص مصداق بر عهده مرجع قضائی رسیدگیکننده است.
توهین به مقامات مملکتی
پرسش: شخصی با جمع آوری بریدۀ سخنرانی مقامات مملکتی و گرد آوری آن در نوار و سی دی، نوعی سخنرانی مسخره و خندهآور عرضه نموده سؤال این است:
- الف) این فعل چه نوع جرمی محسوب میشود؟
- ب) آیا بدون شکایت شاکی، قابل پیگیری است یا خیر؟
نظر اکثریت
در فرض مذکور مصداق جرم مندرج در مواد ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی میتواند باشد و شکایت شاکی جهت شروع به تعقیب، ضرورت دارد از این رو باید به طریق ممکن مقامات مورد اهانت قرار گرفته را از موضوع مطلع نمود.
چنانچه شکایتی مطرح گردید تعقیب متهم شروع میشود؛ ولی ممکن است در مراحل بدوی تحقیق و احراز قصد و انگیزه متهم، عناوین مجرمانه دیگری نیز احراز شود.
نظر اقلیت
چون مطالب ضبط شده در نوار شنیده نشده و اظهارات متهم نیز اعلام نگردیده است، از این رو بدون اطلاع از قصد و انگیزۀ شخص و استماع اظهارات وی، اظهارنظر دقیقی نمیتوان نمود؛
لیکن فعل انجام گرفته میتواند مصداق مادۀ ۵۰۰ قانون مجازات اسلامی و یا مادۀ ۶۹۸ همان قانون بهعنوان تبلیغ علیه نظام اسلامی و یا نشر اکاذیب باشد.
نظر کمیسیون نشست قضائی
چنانچه محتوای نوار و سیدی بهگونهای باشد که عنوان توهین و اهانت بر آن صدق کند و مقامات مملکتی که بریدۀ سخنرانی منتسب به آنان است در عداد مقامات مذکور در مادۀ ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی باشند.
و این اقدام هم به سبب انجام وظیفۀ مقامات صورت گرفته باشد مورد، مشمول مادۀ ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی است و جرم هم از جرائم غیر قابل گذشت است؛
اما چنانچه تهیۀ نوار از سخنرانی سایر مقامات مملکتی باشد از آنجا که این اقدام متضمن وهن هتک حرمت مقام مورد نظر است و سخنان نسبت داده شده در واقع، نسبت دادن امر خلاف حقیقت به دیگری است که احتمالاً بهمنظور وارد کردن ضرر مادی یا معنوی به شخص صاحبمقام صورت میگیرد.
با احراز قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی، عمل ارتکابی با قسمت اخیر مادۀ ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی منطبق است و این جرم از جرائم قابل گذشت خواهد بود و تعقیب متهم به ارتکاب جرم محتاج به طرح شکایت از ناحیۀ مقام ذیربط است
قوانین و مقررات جرم توهین که عنوان قذف دارند.
جرم توهین در قانون مجازات اسلامی
ماده ۲۴۵- قذف عبارت است از نسبت دادن زنا یا لواط به شخص دیگر، هرچند مرده باشد.
ماده ۲۴۶- قذف باید روشن و بدون ابهام بوده، نسبت دهنده به معنای لفظ آگاه و قصد انتساب داشته باشد گرچه مقذوف یا مخاطب در حین قذف از مفاد آن آگاه نباشد.
تبصره- قذف علاوه بر لفظ با نوشتن، هر چند به شیوه الکترونیکی نیز محقق میشود.
ماده ۲۴۷- هرگاه کسی به فرزند مشروع خود بگوید: «تو فرزند من نیستی» و یا به فرزند مشروع دیگری بگوید: «تو فرزند پدرت نیستی»، قذف مادر وی محسوب میشود.
ماده ۲۴۸- هرگاه قرینهای در بین باشد که مشخص گردد منظور قذف نبوده است، حد ثابت نمیشود.
ماده ۲۴۹- هرگاه کسی به دیگری بگوید: «تو با فلان زن یا با فلان مرد لواط کردهای» فقط نسبت به مخاطب، قاذف محسوب میشود.
ماده ۲۵۰- حدّ قذف، هشتاد ضربه شلاق است.
ماده ۲۵۱- قذف در صورتی موجب حد میشود که قذف شونده در هنگام قذف، بالغ، عاقل، مسلمان، معین و غیر متظاهر به زنا یا لواط باشد.
تبصره ۱- هرگاه قذف شونده، نابالغ، مجنون، غیر مسلمان یا غیر معین باشد قذف کننده به سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش محکوم میشود لکن قذف متظاهر به زنا یا لواط، مجازات ندارد.
تبصره ۲- قذف کسی که متظاهر به زنا یا لواط است نسبت به آنچه متظاهر به آن نیست موجب حد است مثل نسبت دادن لواط به کسی که متظاهر به زنا است.
ماده ۲۵۲- کسی که به قصد نسبت دادن زنا یا لواط به دیگری، الفاظی غیر از زنا یا لواط به کار ببرد که صریح در انتساب زنا یا لواط به افرادی از قبیل همسر، پدر، مادر، خواهر یا برادر مخاطب باشد، نسبت به کسی که زنا یا لواط را به او نسبت داده است .
محکوم به حدّ قذف و درباره مخاطب اگر به علت این انتساب اذیت شده باشد، به مجازات توهین محکوم میگردد.
ماده ۲۵۳- هرگاه کسی زنا یا لواطی که موجب حد نیست مانند زنا یا لواط در حال اکراه یا عدم بلوع را به دیگری نسبت دهد به سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش محکوم میشود.
افتراچیست و انواع آن
افترا یعنی کسی که بخواهد از طریق اوراق چاپی و خطی و یا به هر روشی بخواهد یک عملی را به کسی نسبت بدهد و یا انتشار نماید و نتواند درستی آن ادعا خودش را ثابت نماید.
در صورتی که عمل وی موجب مجازات حدی نباشد دادگاه این فرد را به مجازات جریمه از شش میلیون تومان تا بیست و چهار میلیون تومان محکوم خواهد کرد ولی اگر چیزی را به کسی نسبت دهد و آن عمل شخص با انتشار آن موجب فساد و یا فحشا شود هرچند بتواند اثبات نماید باز مجازات جریمه شامل حال این فرد خواهد بود که این عمل شخص را افترای نقل و قولی می نامند.
نوع دیگر افترا نیز وجود دارد که افترای عملی می باشد به این صورت که هرگاه شخصی عمدا بخاطر مجرم کردن دیگری اشیایی را نزد وی ویا در تصرف او قراردهد که به این خاطر طرف را مجرم قرار دهد و سپس عدم مجرمیت شحص به موجب قرار منع تعقیب و یا به موجب حکم برائت قطعی ثابت شود.
که شخص مورد نظر بی گناه می باشد مرتکب به مجازات شش ماه تا سه سال حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق تعزیری محکوم خواهد شد که به این نوع افترا افترای عملی گفته می شود.