در قرارداد پیمانکاری، طرفین با قرارداد و توافقی که منعقد می کنند هر یک تعهدی را بر عهده می گیرند که انجام دهند. حال اگر یکی از طرفین از انجام تعهد سرباز بزند؛ طرف دیگر به اصطلاح حق حبس خواهد داشت یعنی می تواند تا زمانی که آن طرف به تعهد خود ادامه ندهد از انجام وظیفه و تعهد خود سر باز بزند.
در این راستا طرفین می توانند برای داشتن سلاح و ضمانت اجرا برای نقض تعهدات، حق فسخ در صورت تخلف را شرط کنند و این مورد را پیش بینی کنند.
خلع ید پیمانکار ناشی از همین فسخ قرارداد است.
به عبارتی می توان گفت خلع ید پیمانکار در طول همان فسخی است که اعمال می شود.
شرایط فسخ قرارداد پیمانکاری
طبق آنچه در شرایط عمومی پیمان آمده است در ماده ۴۶ آن به صرف وقوع تخلفاتی از سوی پیمانکار، کارفرما قادر به فسخ پیمان خواهد بود. در این ماده در بعضی موارد هم به پیمانکار اختیار فسخ داده است.
موارد پیش بینی شده در ماده ۴۶ عبارت اند از:
الف) کارفرما می تواند در صورت تحقق هر یک از موارد زیر پیمان را طبق ماده ۴۷ فسخ نماید:
- تاخیر در تحویل گرفتن کارگاه برای شروع عملیات موضوع پیمان، بیش از نصف مدت تعیین شده در بند (ب) ماده ۲۸٫
- تاخیر در ارائه برنامه زمانی تفصیلی به مدت بیش از نصف مهلت تعیین شده برای تسلیم آن.
- تاخیر در تجهیز کارگاه برای شروع عملیات موضوع پیمان، بیش از نصف مدت تعیین شده در بند (ج) ماده ۴ موافقت نامه. فسخ پیمان در این حالت، در صورتی مجاز است که کارفرما قسمتی از پیش پرداخت را که باید بعد از تحویل کارگاه پرداخت نماید، پرداخت گرده باشد.
- تاخیر در شروع عملیات موضوع پیمان، بیش از یک دهم مدت اولیه پیمان یا دو ماه، هر کدام که کمتر است.
- تاخیر در اتمام هر یک از کار های پیش بینی شده در برنامه تفصیلی، بیش از نصف مدت تعیین شده برای آن کار با توجه به ماده ۳۰.
- تاخیر در اتمام به مدت بیش از یک چهارم مدت پیمان با توجه به ماده ۳۰٫
- عدم شروع کار پس از رفع وضعیت قهری موضوع ماده ۴۳ و ابلاغ شروع کار از سوی کارفرما.
- بدون سرپرست گذاشتن کارگاه یا تعطیل کردن کار ، بدون اجازه کارفرما، بیش از ۱۵ روز
- عدم انجام دستور مهندس مشاور برای اصلاح کارهای انجام شده معیوب ، طبق بند (د) ماده ۳۲٫
- انحلال شرکت پیمانکار.
- ورشکستگی پیمانکار یا توقیف ماشین آلات و اموال پیمانکار از سوی محاکم قضایی، به گونه ای که موجب توقف یا کندی پیشرفت کار شود.
- تاخیر بیش از یک ماه در پرداخت دستمزد کارگران، طبق بند (و ) ماده ۱۷٫
- هرگاه ثابت شود که پیمانکار برای تحصیل پیمان یا اجرای آن به عوامل کارفرما حق العمل، پاداش یا هدایایی داده است، یا آنها را واسطه های آنها را در منافع خود سهیم کرده است.
نحوه اعمال فسخ توسط کارفرما
کارفرما می تواند در موارد مواد ۴۶ پیمان عمومی قرارداد را فسخ کند و با ذکر علل فسخ آن را به پیمانکار ابلاغ می کند.
به شکلی این ابلاغ همان اعلان فسخ به شخص پیمانکار است.
نکته مهم این است که تا قبل از این ابلاغ، اعمال فسخ هیچ اثری نخواهد داشت و زمانی این فسخ اثر دارد که به پیمانکار ابلاغ شود.
این ابلاغ یا از طریق اظهارنامه است یا از طریق نامه سفارشی که حاوی اعلان فسخ پیمان برای پیمانکار می باشد.
اگر چه در عالم تئوری فسخ نیازی به اعلام اراده ندارد اما باید گفت هیچ کجا توجه و اعتنایی به تاریخ تحقق فسخ یعنی زمانی که کارفرما آن را انشاء می کند نمی شود؛ بلکه در همه جا تاریخ ابلاغ فسخ به پیمانکار ملاک عمل می باشد و مهلت هایی که نیز برای اقدامات پس از فسخ تعیین گردیده از تاریخ ابلاغ فسخ به پیمانکار شروع می شود.
اعتراض پیمانکار در فسخ پیمان
همانطور که گفتیم لازمه فسخ در قرارداد پیمانکاری این است که خبر این فسخ باید به پیمانکار ابلاغ شود.
حال پیمانکار می تواند ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ در صورتی که نسبت به تصمیم کارفرما اعتراضی دارد آن را اعلام کند.
با این توضیح که اگر پیمانکار دلایلی دارد که عدم صحت ادعای های کارفرما را که به دلیل آن فسخ کرده به وی اطلاع می دهد. اگر این دلایل ابرازی پیمانکار موجه باشد و مقرون به حقیقت باشد کار فرما ممکن است از فسخ صرف نظر کند.
اگر پیمانکار در قبال ابلاغ فسخی که به او شده است سکوت کند؛ باید این سکوت را حمل بر تشخیص درست کارفرما در اعمال فسخ تفسیر کرد.
به این دلیل اگر پیمانکار خود را ذی حق می دانست اقلا نسبت به آن فسخ واکنش و اعتراضی نشان می داد و این عمل فسخ کارفرما را بی پاسخ نمی گذاشت.
اگر اعتراضی که پیمانکار انجام داده از نظر کارفرما موجه نباشد و مردود باشد بدون آنکه احتیاجی به رجوع به دادگاه باشد به ترتیب ماده ۴۷ پیمان عمومی می تواند عمل کند.
برای تحقق این حق فسخ در شرایط یاد شده موضوع باید در هیئت سه نفره بررسی شود اعضای این هیئت تماما منصوب وزیر یا بالاترین مقام دستگاه اجرایی هستند.
نظر این هیئت باید به تایید وزیر یا بالاترین مقام دستگاه برسد.
اقدامات کارفرما پس از فسخ
- خلع بد پیمانکار
پس از تشریفات بالا و اعمال حق فسخ، کارفرما می تواند خلع ید پیمانکار را بخواهد.
برای خلع ید پیمانکار از کارگاه، کارفرما اقدامات زیر را باید انجام دهد.
- کارفرما تضمین انجام تعهدات و تضمین حسن انجام کار کسر شده را ضبط و به حساب خزانه واریز می کند.
- کارفرما بی درنگ کارگاه و تاسیسات و ساختمان های موقت و مصالح و تجهیزات و ماشین آلات و ابزار و تمام تدارکات موجود در آن را در اختیار می گیرد.
- برای حفاظت از موضوع پیمان اقدام لازم را انجام می دهد.
- کارفرما از پیمانکار دعوت می کند که ظرف یک هفته نماینده ای برای صورت برداری و تهیه صورت مجلس کارهای انجام شده و تمام مصالح و تجهیزات و ماشین آلات و ابزار و تدارکات دیگر که در کارگاه موجود است معرفی نماید.
- هرگاه پیمانکار در این مدت از معرفی نماینده خودداری کند و کارفرما به منظور تامین دلیل با حضور نماینده دادگاه محل برای صورت برداری اقدام می کند.
- پس از آن که پیمانکار صورت برداری کرد؛ طبق ماده ۴۰ اقدام با تهیه صورت وضعیت قطعی از کارهای انجام شده می کند.
- تصرف تاسیسات و ساختمان های موقت.
- تصرف ماشین آلات و ابزار و وسایل متعلق به پیمانکار.
- تعیین تکلیف مصالح و تجهیزات.
طرح دعوا در صورت فسخ توسط کارفرما
در صورت فسخ قرارداد پیمانکاری توسط کارفرما، پیمانکار می تواند دعاوی متعددی را اقامه کند که یکی از این دعاوی دعوای اعتراض به فسخ پیمان است.
- دعوای ابطال ضمانت نامه ها و تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر ضبط آن ها.
- دعوای مطالبه وجه بابت وضعیت های ارائه شده به کارفرما.
- دعوای مطالبه خسارت ناشی از فسخ پیمان.
دعاوی دیگر قابل طرح هستند.
حق فسخ خاص از جانب کارفرما
در قرارداد های پیمانکاری که مخصوصا یک طرف آن دولت باشد به است دلیل که بر خلاف قرارداد های خصوصی منفعت و مصلحت عمومی مد نظر است لذا کارفرما می تواند حق فسخی را که در ماده ۴۸ برای وی در نظر گرفته شده را بنا بر مقتضیات منافع عمومی اعمال کند.
طبق ماده ۴۸ قبل از پایان یافتن پروژه کارفرما بدون آنکه حتی تقصیری از سوی پیمانکار انجام شده باشد؛ می تواند قرارداد را فسخ کند این حق فسخ محدود به دوره خاصی نیست.
فــرم اطلاعــات فســخ پیمــان
بسمه تعالی
| مواردی که قبل از ارجاع موضوع فسخ به دبیرخانه شورای فنی باید رعایت شود:
۱-به استناد بند الف ماده ۴۷ شرایط عمومی پیمان، لازم است تصمیم کارفرما به فسخ پیمان، رسماً به پیمانکار ابلاغ و مهلت قانونی جهت ارائه دفاعیات به وی داده شود. در صورت عدم دسترسی به پیمانکار لازم است نامه فوق به آدرس قانونی وی ارسال و قبض پستی آن ضمیمه گردد. ۲-لازم است دلائل اعلام شده از سوی پیمانکار، با دقت توسط دستگاه اجرائی مورد بررسی قرار گیرد. بدیهی است عدم قبول دلائل پیمانکار از سوی دستگاه اجرائی باید مستند و مستدل باشد (استنادات و دلائل کارفرما باید به دبیرخانه شورا ارائه گردد). ۳-کلیه مستندات کارفرما جهت اعلام شمول فسخ پیمان، باید بصورت منظم و قابل اثبات، پیوست درخواست گردند. ۴- فرم خلاصه اطلاعات فسخ (این فرم) بطور کامل در سربرگ دستگاه اجرائی تکمیل و به امضای رئیس دستگاه برسد. بدیهی است بدون انجام موارد فوق الذکر، درخواست فسخ پیمان، قابلیت طرح در کارگروه پیمان را نخواهد داشت. |
||||||
| در این قسمت خلاصهای از روند اجرائی پیمان و دلائلی که منجر به پیشنهاد فسخ آن شده ارائه گردد | ||||||
| اطلاعات لازم برای بررسی فسخ پیشنهادی | ||||||
| اطلاعات پیمان (طبق سند پیمان) | نام کارفرما :
موضوع پیمان : شماره پیمان : تاریخ پیمان : پروژه : عمرانی £ غیر عمرانی £ |
|||||
| اطلاعات مربوط به پیمانکار | نام پیمانکار :
آدرس قانونی و تلفن پیمانکار : |
|||||
| اطلاعات اعتباری (طبق موافقتنامه) | منبع تأمین اعتبار : نوع پروژه : ملی £ استانی £ ملی استانی £
نام پروژه : کد پروژه : نام طرح : کد طرح : اعتبار مصوب پروژه در هنگام انعقاد پیمان: اعتبار پیش بینی شده سالهای آینده پروژه در هنگام انعقاد پیمان: |
|||||
| اطلاعات مربوط به مناقصه | نحوه برگزاری مناقصه : مناقصه عمومی £ مناقصه محدود £ ترک تشریفات £
تاریخ برگزاری مناقصه : تاریخ ارائه پیشنهاد قیمت : مدت اعتبار پیشنهاد قیمت : تاریخ اعلام برنده مناقصه : |
|||||
| سایر اطلاعات پیمان | مبلغ برآورد کارفرما :
مبلغ پیشنهادی پیمانکار (مبلغ اولیه پیمان) : ضریب پیمان : نحوه انعقاد پیمان: مترمربع زیربنا£ سرجمع (بخشنامه سال ۸۹) £سرجمع (بخشنامه سال ۹۶)£ فهرست بها £ تاریخ انعقاد پیمان : تاریخ ابلاغ پیمان : تاریخ شروع به کار (نخستین صورتمجلس تحویل کارگاه) : مدت اولیه پیمان: مدت تمدیدهای ابلاغی (مجاز): مدت تأخیرات غیر مجاز : متوسط کارکرد فرضی ماهانه : پیمان مشمول این موارد بوده : تعدیل £مابه‌التفاوت مصالح £ سایر (با ذکر مورد) : فهرستهای منضم به پیمان : درصد اضافه کاری و کاهش کاری ابلاغی به پیمانکار (به تفکیک): آیا پروژه در مدت اجرا مشمول تعلیق شده ؟ بلی £ خیر £ تاریخ شروع : تاریخ خاتمه : درصد پیشرفت فیزیکی پروژه در هنگام درخواست فسخ: درصد پیشرفت مالی پروژه در هنگام درخواست فسخ: مدت زمان تأخیرات بوجود آمده در پروژه به دلایلی غیر از قصور پیمانکار (وجود معارض، شهرداری، مشکل اعتباری، . . .) با ذکر عامل یا عوامل ایجاد تأخیر:
|
|||||
| اطلاعات مربوط به پرداختها | شماره صورت وضعیت | تاریخ ارائه /درخواست | مبلغ صورت وضعیت | تاریخ پرداخت | مبلغ پرداختی | توضیحات/ نحوه پرداخت |
| پیش پرداخت | ||||||
| صورت وضعیت ۱ | ||||||
| صورت وضعیت ۲ | ||||||
| جمــع | ||||||
| اطلاعات مربوط به فسخ ابلاغی | شماره و تاریخ نامه اعلام شمول فسخ به پیمانکار (ابلاغ بند الف ماده ۴۷): | |||||
| دلائل و استنادات کارفرما برای اعلام فسخ پیمان: | ||||||
| شماره ردیف مربوطه
(طبق شرایط عمومی پیمان) |
توضیحات مشروح و دلائل کارفرما در خصوص بند مورد استناد
(لازم است مستندات مربوط به هر بند بصورت مرتب شده پیوست گردند) |
|||||
|
|
||||||
|
|
||||||
| تاریخ پاسخ پیمانکار به کارفرما در رد موارد اعلام شده: | ||||||
| خلاصه دفاعیات پیمانکار در رد دلائل کارفرما:
|
||||||
| نتیجه بررسی دلائل ارائه شده از سوی پیمانکار (دلائل کارفرما در رد دفاعیات پیمانکار):
|
||||||
| نماینده دستگاه اجرائی جهت پیگیری امور مربوط به فسخ:
نام و نام خانوادگی: سمت در دستگاه اجرائی: شماره تلفن همراه: |
||||||
بدینوسیله ضمن تائید صحت کلیه موارد فوق الذکر، اعلام می دارد بررسی های لازم و کافی برای فسخ پیمان فیمابین با شرکت …. در این دستگاه به انجام رسیده و کلیه مسئولیت های ناشی از فسخ پیمان با شرکت مذکور بر عهده این دستگاه می باشد.
نام و امضای رئیس دستگاه اجرائی
نتیجه گیری
در قرارداد پیمانکاری و آنچه در مواد پیمان آمده است در مواردی کارفرما و در اندک مواردی هم پیمانکار حق فسخ و به تبع آن تخلیه دارد.
در مواد ۴۶ و ۴۷ و ۴۸ از این موارد سخن به میان آمده است.
بنده های متعددی در ماده ۴۶ بیان شده که با وقوع هر یک از این شرایط کارفرما حق فسخ قرارداد را خواهد داشت و البته پیمانکار هم می تواند نسبت به آن اعتراض کند.
در ماده ۴۸ هم حق فسخی با ماهیت خاص و دور از قواعد عمومی برای کارفرما پیش بینی شده است که بیشتر منافع اجتماعی در آن لحاظ شده است.
در بالا به موارد فسخ در ماده ۴۶ اشاره کردیم و در ادامه به تشریفات و اقدامات پس از آن را نیز توضیح دادیم.
سوالات متداول
خلع ید پیمانکار چیست و چه مواردی را شامل می شود؟
در واقع خلع ید پیمانکار ناشی از فسخ این پیمان توسط کارفرما می باشد که در مواد ۴۶ تا ۴۸ مواد پیمان مورد اشاره قرار گرفته است.
اعمال فسخ توسط کارفرما به چه شکلی می باشد؟
اعمال فسخ توسط کارفرما باید به اطلاع پیمانکار برسد لذا در راستای این امر لازم است که موضوع فسخ را به وی ابلاغ کند در صورتی که این ابلاغ انجام نشود اعمال فسخ اثر نخواهد داشت.
اعتراض پیمانکار در فسخ قرار داد چگونه است؟
همچنان که کارفرما فسخ را به پیمانکار ابلاغ می کند وی می تواند در پاسخ استنادات خود را مبنی بر عدم انطباق ادعای کارفرما در فسخ با آنچه واقع است به اطلاع وی برساند.
