بسیاری از ما ممکن است در زندگی روزمره اصطلاح قیم را شنیده باشیم. قیمومت به نوعی از نمایندگی گفته می شود. در این نوع نمایندگی که توسط دادگاه تعیین می گردد، به فرد نماینده قیم گفته می شود.
به عبارتی دیگر و در عمل قیم کسی است که از طرف ولی (پدر یا جد پدری) و یا وصی (کسی که از طرف شخص فوت شده تعیین شده است تا اموری را انجام دهد)، برای انجام امور مربوط به صغار (جمع صغیر به معنی کودک) و یا مجانین که دچار یکی از عارضه های جنون، باشد.
دادگاه ممکن است ناظر هم تعیین کند تا بر کارهای قیم نظارت داشته باشد اما شخص ناظر، قیم نیست.
برای چه کسانی قیم تعیین میگردد؟
برای اشخاص زیر قیم تعیین می‌شود:
- در مورد کودکانی که ولی خاص (پدر، جد پدری یا وصی) نداشته باشند.
- در مورد مجانین و اشخاص غیررشیدی (که رشد عقلی آنها ثابت نشده است) که جنون یا عدم رشد آنها متصل به زمان کودکی باشد، اما ولی خاص (پدر، جد پدری یا وصی) نداشته باشند.
- برای مجانین و اشخاص غیررشید که جنون یا عدم رشد آنها مربوط به زمان کودکی آن ها نباشد. یعنی بعد از اینکه بالغ شدند مبتلا به جنون یا عدم رشد شوند.
قیم باید چه شرایطی داشته باشد؟
طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران، برای طفل صغیری که مسلمان است قیم مسلمان انتخاب می شود و دلیل این امر آن است که نباید امور یک شخص مسلمان را شخص غیر مسلمان بر عهده گیرد.
برای قیم برخی شرایط به موجب قانون شناخته شده است و برخی شرایط دیگر در حقیقت عرف و رویه دادگاه ها است.
در عمل قیم باید شرایط زیر را داشته باشد:
- عاقل باشد: به این معنا که خود قیم نباید دچار عارضه عقلی باشد و عاقل به معنای عرفی مد نظر نیست.
- باید بالغ باشد: بدیهی است که شخصی که خود به سن بلوغ نرسیده است نمی تواند قیم شخص دیگری باشد.
- بصیر و آگاه به مورد مد نظر باشد: قیم باید به قدری هوش و ذکاوت داشته باشد که بتواند امور شخصی را که قیمومت وی را به عهده گرفته است، اداره کند.
- اهلیت قانونی کامل و شایستگی اخلاقی و قابل اعتماد بودن: این جزء شرایطی است که قاضی باید آن را احراز نماید.
در واقع قیم باید شخصی باشد که مشهور به فسق و فجور نباشد و در ظاهر حداقل بتوان به وی اعتماد کرد. از ملاک های تشخیص این موارد معمولا، شغل مناسب، تاهل، سابقه خوب از اطرافیان و دیگر موارد این چنینی است.
کسانی که نمی توانند قیم باشند
اشخاصی از دیدگاه قانونی صلاحیت قیمومیت ندارند و نمی توانند قیم شخصی دیگر باشند، حتی اگر رابطه ی نزدیک مانند برادری با فرد داشته باشند.
این اشخاص که صلاحیت قیمومیت ندارند به ترتیب زیر هستند:
کسانی که خود تحت ولایت یا قیمومت هستند: کسانی که قیم دارند نمی توانند قیم باشند.
کسانی که به علت ارتکاب یکی از جرایم ذیل به موجب حکم قطعی محکوم شده باشند، حتی اگر مجازات بر آن ها به هر دلیلی اجرا نشده باشد.
دقت داشته باشید که محکومیت مهم است و متهم بودن به یکی از جرایم زیر مانع قیمومت نیست:
- سرقت
- خیانت در امانت
- کلاهبرداری
- اختلاس
- هتک ناموس یا منافیات عفت
- ایراد جنایت نسبت به اطفال
- ورشکستگی به تقصیر.
کسانی که حکم ورشکستگی آنها صادر و هنوز عمل ورشکستگی آنها تصفیه نشده است: چون یکی از جنبه های مهم امور اشخاصی که نیاز به قیم دارند، مالی است، بنابراین تاجری که خود ورشکسته شده و امور مالی خود را در هر مقیاسی نتوانسته اداره کند، نمی تواند قیم باشد.
کسانی که معروف به فساد اخلاقی باشند.
کسی که خود یا اقربای طبقه اول او دعوایی بر محجور داشته باشد حتی اگر ارتباطی با آن شخص طرف دعوی نداشته باشد.
دادگاه صالح برای نصب قیم
دادگاه صالح برای نصب قیم دادگاهی است که در محل اقامت فرد محجور قرار دارد.
قیم نامه تا چه زمانی اعتبار دارد
تا زمانی که شخص محجور از حالت حجر خارج نشده است تمامی اقدامات حقوقی این شخص توسط قیم بعنوان نماینده قضایی انجام خواهد داد.
شرایط قیم شدن فرزند برای مادر
در صورتی که شرایط قیمومت برای فرزند محیا باشد می تواند بعنوان قیم برای مادر محجور خود باشد.
نحوه تعیین قیم اتفاقی در مرحله دادسرا
در صورتی که خود قیم فرد مجحور مرتکب جرم شود و یا ولی شخص محجور مرتکب جرم شود و این افرارد بخاطر وجود مصلحت خود اقدام به طرح دعوا نمی کنند و یا شرایط و اوضاع و احوال طوری است که امکان تعیین قیم برای محجور وجود ندارد و یا موجب فوت وقت شده که موجب از بین رفتن حقوق محجور خواهد شد در این موارد دادستان شخصی را به عنوان قیم موقت برای محجور تعیین مکرده و یا خود تا زمان تعیین قیم موضوع را خودش در اختیار گرفته تا تعیین قیم خود اقدام حجور را انجام می دهد.
چه کسانی برای قیم شدن اولویت دارند؟
خویشاوندان و اقوام در صورتی که دیگر شرایط را برای قیم شدن داشته باشند، بر دیگران اولویت خواهند داشت و دادگاه یک یا چند نفر از آنان را به سمت قیمومت معین خواهد کرد، در میان خویشاوندان شخص تحت قیمومیت، پدر یا مادر او مادام که شوهر ندارد، با داشتن صلاحیت بر دیگران مقدم است؛ و نیز در صورت محجور شدن زن، شوهر زن با داشتن صلاحیت برای قیمومت بر دیگران مقدم است.
قانون مدنی میگوید:
زن نمی تواند بدون رضایت شوهر خود سمت قیمومت را قبول کند.
آیا قیم را میتوان عزل کرد؟
اگر قیم از شرایط قانونی خارج شود و یا عملکرد او به صورت عمدی و یا به صورت مستمر موجب آسیب رساندن به شخص گردد، میتوان از دادگاه عزل قیم را با ارائه دلایل درخواست کرد.
دادگاهی صالح به رسیدگی به دعوای عزل قیم است که قیم را نصب کرده است. در این حالت تفاوتی نمیکند که قیم شخص غریبه باشد و یا حتی مادر شخص تحت قیمومیت باشد. در هر صورت قیم عزل میگردد.
دستمزد قیم
انجام امور قیمومت معمولا رایگان است. اما ممکن است که قیم برای انجام اموری که عهده دار انجام آن است، درخواست دستمزد کند.
تقاضای دستمزد از دادگاه برای قیم امکان پذیر است و قیم می تواند برای انجام امور راجع به قیومیت دستمزد مناسب و متعارفی را با نظر دادستان محل از اموال مربوط به شخص برداشت کند.
در تعیین دستمزد قیم سه ملاک مورد توجه است:
- کیفیت و کمیت کار قیم در اداره اموال و مواظبت شخص محجور
- وضع محلی که اقامتگاه محجور در آنجا واقع است و امور قیمومت در آنجا انجام می گیرد
- درآمد محجور
نتیجه گیری
قانون در جایگاه حمایت از افراد ضعیف جامعه مقررات سختگیرانه ای را برای قیم وضع کرده است. البته این مقررات به جا و منطقی است تا حقوق افرادی که نمی توانند داد خود را به گوش قانون برسانند ضایع نشود.
اگر از شرایط مد نظر قانون آگاه باشیم می توانیم قیمومت را به خوبی انجام دهیم و به شخصی که تحت حمایت است آسیب نرسانیم.
سوالات رایج
آیا قیم میتوان ملک شخص محجور را بفروشد؟
خیر این موضوع جز در موارد ضرورت و با تصویب دادگاه ممکن نیست.
آیا قیم میتواند ماشین شخص را بفروشد؟
این امر فقط با اجازه دادستان ممکن است.
آیا قیم میتواند از حساب شخص پول برداشت کند؟
این موضوع ممکن است اما در هر دوره قیم باید به دادستان مربوطه، حساب پس بدهد.
