در وضعیت فعلی جامعه و محیط پیرامون خود که ارزش ها جای خود را به ضد ارزش ها داده است، فساد در جز جز کشور رسوخ کرده است جرم و مجرم هر لحظه آمار آن روبه افزایش است بحث امانت و امانت داری، امری سخت و بعضا غیر قابل باور خواهد بود در این متن قصد داریم به جرم خیانت در امانت بپردازیم.
خیانت در امانت چیست؟
اولین تصویری که از کلمه خیانت، در ذهن اکثر قریب به اتفاق مردم نقش می بندد خیانت مرد و زن به یکدیگر در رابطه ی زناشویی و برقراری ارتباط غیر اخلاقی و غیر قانونی با غیر همسر (زنا) خود می باشد.
درست است که این عمل خیانت محسوب می شود و در قانون هم بنا به حالات مختلف دارای عناوین مجرمانه می باشد ولی در این متن قصد داریم به خیانت در امانت در خصوص اموال بپردازیم و آثار و شرایط آن را مورد بررسی قرار دهیم.
به موجب ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی:
«هرگاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»
همانطور که اشاره شد،جرم موضوع ماده ۶۷۴ قانون مجازات در خصوص اموال است بنابراین اگر مادری به دلایل مختلف از جمله مشغله کاری فرزند خود را نزد کسی به امانت گذارد تا بعدا با مراجعه به آن شخص فرزند خود را تحویل بگیرد و آن شخص از تحویل فرزند خودداری کند یا آسیبی بر فرزند وارد ساخته باشد و… این عمل خیانت در امانت محسوب نخواهد شد.
هرچند که این عمل مطابق با قانون دارای وصف مجرمانه ی دیگری است و شخص قابل مجازات می باشد.
برنگرداندن مال قرضی خیانت نیست
موضوع مهم و قابل تامل در ماده ۶۷۴، که اسمی از عقد قرض به میان نیاورده است و بدین معنی است که مقررات خیانت در امانت مشمول قرض نمی شود.
ذکر این نکته ضروری است که عموم مردم تفاوتی بین عاریه و قرض قائل نیستند و در بسیاری از موارد این دو نوع عقد (قرارداد، توافق) را به جای یکدیگر بکار می برند با این که متوجه باشند این دو آثار و احکام متفاوتی دارند.
عاریه در قانون مدنی این چنین تعریف شده:
عاریه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین به طرف دیگر اجازه می دهد که از عین مال او به طور رایگان منتفع شود.
برای مثال شخصی به جهت شرکت در مراسم عروسی، طلا و جواهرات دوست خود را به عاریه می گیرد تا پس از اتمام عروسی همان مال را مالک آن واگذارکند (پس دهد).
لازم به ذکر است برخلاف تعریف قانون مدنی، عاریه می تواند رایگان نباشد و در برابر دریافت وجهی باشد.
اما قانون مدنی عقد قرض را این گونه تعریف کرده است:
قرض عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک (انتقال دادن) می کند که طرف مزبور مثل آن را از حیث مقدار، جنس و وصف رد کند و در صورت تعذر رد مثل، قیمت یوم الرد (روز پرداخت و ادای دین) را بدهد.
برای مثال شخصی مقداری پول از دیگری قرض می کند تا بعدا همان میزان را به مالک آن برگرداند و در اینجا قصد و غرض بازگرداندن همان اسکناس ها نیست بلکه فقط بازگرداندن همان مبلغی که قرض داده شده است کفایت می کند.
ارتباط خیانت در امانت با کارمند دولت
به بیان ساده اگر تمامی آنچه که در ماده ۶۷۴ بیان کردیم (اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی …) توسط کارمند یا کارمندان محقق شده باشد موجب تحققی جرمی به نام اختلاس شده است که تمامی آثار جرم خیانت در امانت را دارد منتهی با مجازات سنگین تر (دو تا ده سال حبس و انفصال دائم از خدمات دولتی) که به دلیل وقوع آن توسط کارمند دولت امری منطقی به نظر می آید.
مورد دیگر در خصوص خیانت در امانت کارکنان دولت، موضوع ماده ۶۰۴ قانون مجازات اسلامی می باشد. به موجب این ماده؛ هر یک از مستخدمین دولتی اعم از قضائی و اداری نوشته ها و اوراق و اسنادی را که برحسب وظیفه به آنان سپرده شده یا برای انجام وظایفشان به آنها داده شده است معدوم یا مخفی نماید یا به کسی بدهد که به لحاظ قانون از دادن به آنکس ممنوع می باشد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
جرایم مشابه با خیانت در امانت
- به موجب ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی، هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده، سوء‌استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
هرچند اثبات این امر که سند یا نوشته در هنگام تسلیم، سفید امضا بوده است قدری مشکل است، اما قانون گذار برای این عمل وصف مجرمانه در نظر گرفته است.
- مورد دیگر که به نوعی سو استفاده از جایگاه و وضعیت متزلزل افراد صورت میگیرد موضوع ماده ۵۹۶ قانون مجازات اسلامی است. این ماده مقرر می دارد که؛
هر کس با استفاده از ضعف نفس شخصی یا هوی و هوس او یا حوایج شخص افراد غیررشید به ضرر او نوشته یا سندی اعم از تجاری یا غیرتجاری از قبیل برات، سفته، چک، حواله، قبض و مفاصا حساب و یا هر گونه نوشته ای که موجب التزام وی یا برائت ذمه گیرنده سند یا هر شخص دیگر می شود به هر نحو تحصیل نماید.
علاوه بر جبران خسارات مالی به حبس از شش ماه تا دو سال و از یک میلیون تا ده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود و اگر مرتکب ولایت یا وصایت یا قیومیت بر آن شخص داشته باشد مجازات او علاوه بر جبران خسارات مالی از سه تا هفت سال حبس خواهد بود.
رایج ترین این جرم شخصی که بیمار است یا به کما رفته است، با درج اثر انگشت وی در ورقه انتقال سند موجب انتقال کلیه مال و اموال وی می شوند.
نتیجه گیری مبحث
در پایان و به عنوان نتیجه گیری از آنچه که گفته شد باید بیان داشت خیانت در امانتی که در قانون مجازات به آن اشاره شده است مختص به اموال است و درصورتی که مالی که به عنوان امانت، رهن و… به کسی سپرده باشیم و آن شخص از آن بدون اجازه استعمال (استفاده)، تصاحب، تلف و یا مفقود نماید به مجازات مشخص شده محکوم می شود.
خیانت در امانت توسط کارکنان دولت به عناوین مختلفی که به آن اشاره شد قابل تحقق است که البته مجازات آن هم متفاوت خواهد بود.
عنصر اصلی برای تحقق جرم خیانت در امانت عمل سپردن است یعنی باید ابتدا مالی به هر طریقی به شخصی سپرده شود و بعد آن را مسترد نکند یا تلف نماید
سوالات رایج
اگر شخصی مالی را که به امانت به او سپرده شده است را سهوا تلف نماید جرم خیانت در امانت محقق شده است؟
این عمل جرم نیست ولی مسئول جبران خسارت وارده در صورت تقصیر می باشد.
اگر کارمند دولت صرفا از اموال دولتی استفاده کند هم مرتکب جرمی شده است؟
صرف استفاده غیر قانونی و یا شخصی از اموال دولتی جرم است و به نوعی در اموال سپرده شده به وی خیانت در امانت کرده است.
فرق خیانت در امانت و اختلاس چیست؟
اختلاس همان خیانت در امانت است اما فقط مختص کارکنان دولت است و غیر کارمند هیچ وقت مختلس نمی گردد.
