شرح و تفسیر ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی

هر کس اگر ادعایی اعم از حقوقی یا کیفری علیه کسی داشته باشد، یا اینکه خواستار گرفتن حقی اعم از مالی یا غیر مالی است، باید از مسیر قانونی طرح دعوا و شکایت، از طریق مراجع قضایی اقدام کند.

اما قانونگذار راهکاری را در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی پیش بینی کرده است که پیش از طرح دعوا یا شکایت نسبت به احقاق حق، اظهارنامه ای قانونی برای شخصی که اظهارکننده قصد آگاه نمودن ایشان از احقاق حق خویش یا به گونه ای قرار گیرد، تا مسیر دادرسی طی نشود.

برای شناخت این امتیاز قانونی که قانونگذار به همه افراد اعطاء کرده است، در جهت شرح و تفسیر ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی گام برمی داریم، و ابتدا شرحی مختصر پیرامون ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی ارائه، سپس کاربرد اظهارنامه و آشنایی با موارد مندرج در آن و در نهایت نمونه اظهارنامه ای آورده خواهد شد.

 شرح ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص اظهارنامه

در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است:

” هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. …”؛

الف) شرط نخست ارسال اظهارنامه این است که متقاضی آن قبل از تقدیم دادخواست، یعنی پیش از آنکه دادخواست مطالبه حق خود را از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند و یا اینکه شکایت خود را ثبت کند، اظهارنامه را ارسال کند، مفهوم مخالف آن این است که اگر مدعی، طرح دعوا یا شکایت کرده باشد، دیگر ارسال اظهارنامه هیچ تاثیری ندارد.

ب) اظهارنامه نوشته ای قانونی است، نه رسمی، بلکه به موجب قانون مدعی حق خود را از طریق ارسال اظهارنامه، مطالبه می کند.

ج) اظهارنامه صرفاً راهی برای اطلاع دادن به مخاطب آن است نسبت به حق و حقوقی که بر عهده ایشان دارید و هیچ گونه تعهدی برای مخاطب اظهارنامه ایجاد نمی کند، در واقع قانونگذار با پیش بینی آن در قانون، تلاش داشته تا از حجم کثیر دعاوی پیشگیری شود که اگر صرفاً مخاطب اظهارنامه با دیدن آن، برای انجام تعهدات و دیون خود قیام کند.

البته ارسال اظهارنامه در برخی موارد توسط قانون الزامی شده است از قبیل:

• در دعوای رفع تصرف عدوانی، در صورتی که مال در اختیار امین، سرایدار، کارگر و … باشد، مالک باید برای پس گرفتن آن اظهارنامه ارسال کند.
• در شرایطی که مدت قرارداد اجاره منقضی شده است، مستأجر برای تحویل عین مستاجره اگر موجر از تحویل ملک خودداری می کند، باید اظهارنامه ارسال کند.

اظهارنامه راهی کم هزینه برای دریافت طلب

البته موارد الزامی دیگری برای ارسال اظهارنامه در قوانین پیش بینی شده است؛ ولی این بدین معنا نیست که ارسال اظهارنامه امری اجباری است. بهتر است با بیان مسئله ای، بدور از بیان عبارات متکلف حقوقی، موضوع را شرح دهیم:

فرض بگیرید شخص مبلغی به کسی قرض داده است و توافق زبانی بر این کرده اند که سه ماه بعد مبلغ رو برگردونه، هیچ رسیدی یا مدرکی هم ازش نگرفته و اصل را بر اعتماد گذاشته، حالا این مدت سه ماه گذشته است، پس از تماس های مکرر نسبت به پس دادن قرض اقدامی نمی کند، در این صورت شخص قرض دهنده که هیچ مدرکی ندارد، باید چیکار کند؟

با این توضیح حتی اگر شخص قرض دهنده از طریق مرجع قضایی اقدامی داشته باشد، و با انکار آن از سوی خوانده دعوا، پرونده مختومه می گردد و رأی بر بی حقی خواهان صادر خواهد شد و در این صورت خواهان دیگر نمی تواند همین دعوا را علیه قرض گیرنده مطرح کند، در این صورت بهترین کار ارسال اظهارنامه است.

البته صرف ارسال اظهارنامه کفایت نمی کند بلکه مفاد و مندرجات اظهارنامه تأثیر بسزایی در مخاطب اظهار دارد، در مثال بالا، شخص قرض دهنده، می تواند مشروحاً واقعه را مجدد بیان کند و مدعی شود که شما پس از انقضای سه ماه باید مبلغ مشخص شده را که در اختیار شما قرض بوده، پس دهید، و مهلتی چند روزه به مخاطب اظهار بدهید و در آخر با ذکر مواردی که بتواند اندکی ترس در نپرداختن دین خود کند را آورده البته ادعایی خلاف واقع یا تهدید یا تهمتی در اظهارنامه قید نگردد که موجبات حقوقی و کیفری را برای اظهار کننده به بار خواهد آورد

در واقع اظهارکننده در این مثال بیان می کند که با استناد به شهادت شهود، در صورتی که همکاری در جهت پس دادن مبلغ قرض نداشته باشید، از طریق مرجع قضایی صالح اقامه دعوی می نمایم و پس از رسیدگی جدای از الزام به پرداخت اصل دین، هزینه دادرسی، و حق الوکاله وکیل بر دوش شما تحمیل خواهد شد، که با آوردن این عبارت به گونه ترسی از بابت پرداخت مال بیش تر در تن قرض گیرنده ایجاد خواهد شد که خود می تواند ماهیت پیشگیرانه از طرح دعوا را داشته باشد.

 کاربرد اظهارنامه و موارد مندرج در آن

همانطور که در مثال پیشین آورده شد، اظهارنامه برای اعلام حق یا طلب است، در نتیجه اگر هر کس مدعی حق یا طلب است و احتمال می دهد با ارسال اظهارنامه، مخاطب اظهار اقدامی در جهت مفاد آن اظهارنامه انجام دهد، پیشنهاد می گردد از این فرصت نهایت استفاده را ببرد و حتماً در تنظیم اظهارنامه نظر وکلای دادگستری یا مشاورین حقوقی را جلب کنید. حال سؤال اصلی این است که کاربرد اظهارنامه چیه؟

در مطالب بالا بیان کردیم که قانونگذار در برخی موارد ارسال اظهارنامه را الزامی خوانده ولیکن در عموم موارد ارسال اظهارنامه، امری اختیاری است و متقاضی آن، می تواند با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی درخواست کند که اظهارنامه ای برای مخاطب اظهار، ارسال شود.

با این هدف که مخاطب را ترغیب به ایجاد سازش یا انجام امور مورد درخواست کند، در واقع کاربرد اصلی ارسال اظهارنامه، پیشگیری در ورود به دادرسی است که ممکن است امری زمانبر و هزینه بر برای خواهان باشد پس تأکید می گردد که افراد حتی الامکان از این امتیاز قانونی استفاده کنند.

با این توضیح و شناخت کاربرد اصلی ارسال اظهارنامه، متقاضی بایست الزامات زیر را رعایت کند،

• نخست، داشتن اطلاعات هویتی مخاطب اظهار از قبیل نام و نام خانوادگی، نام پدر، شغل و نشانی اقامتگاه،
• دوم موضوع اظهارنامه که می تواند مطالبه طلب یا هر عنوان دیگری باشد،
• سوم دلایل و منضمات، که رونوشت هر مستند یا دلیلی که برای اثبات ادعای خود دارید به پیوست اظهارنامه ارسالی نمایید
• و در نهایت شرح اظهارنامه که با توجه به کیفیت واقعه و موارد مورد درخواست تنظیم می شود.

نمونه اظهارنامه مرتبط با ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی

اظهارکننده: آقا/خانم …./ فرزند …./ شماره ملی: …./ نشانی اقامتگاه: ….

مخاطب: آقا/خانم …. / فرزند …./ شماره ملی: …./ نشانی اقامتگاه: ….

موضوع اظهارنامه: استرداد اصل سرمایه تقدیمی بابت سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار

دلائل و منضمات: ۱- رسید دست نویس، ۲- پرینت حساب

شرح اظهارنامه:

سلام علیکم

جناب آقا/ سرکار خانم …….احتراماً مستند به ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی در جهت تشحیذ ذهن حضرتعالی مطالبی را به شرح ذیل به استحضار می­رساند:

اینجانب به همراه حضرتعالی توافقی فی مابین مستند به پیوست شماره یک مبنی بر سرمایه گذاری در بازار بورس و اوراق بهادار منعقد و مبلغی را در مواعد متغیر به شماره حساب شما واریز نموده ام که مجموعاً مبلغ صد میلیون تومان شد که مستندات واریزی به پیوست شماره دو می باشد.

حضرتعالی بنا بر توافق فی مابین متعهد شدید که پس از گذشت ۱۰۰ روز از تاریخ دریافت مبالغ فوق الاشاره نسبت به عودت اصل سرمایه اقدام کنید و از سود و منافع این مدت، به نسبت ۶۰% برای مضارب و ۴۰% برای مالک یعنی بنده تقسیم گردد اما شما جدای از نقض این تعهد پذیرفته شما، نسبت به استرداد اصل سرمایه نیز استنکاف نموده اید.

علی ایحال با عنایت به اصل اساسی امانتداری و مستند به ماده ۵۵۶ قانون مدنی، ید حضرتعالی امانی است و شما در حال حاضر ناقض اصل امانتداری و برخلاف تعهدات پذیرفته اقدام نموده اید که این ید حضرتعالی را تبدیل به ضمانی می کند، بنده با استناد به ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۲۲۶ قانون مدنی حق خویش را بر طرح دعوی محفوظ داشته و در صورتی که پس از گذشت ۷۲ ساعت از تاریخ ابلاغ اظهارنامه حاضر، نسبت به ایفای تعهدات پذیرفته شده و عودت اصل سرمایه مارالذکر اقدامی عاجل ننمایید، اینجانب از حق پیش گفته استفاده و به استثنای مطالبه اصل سرمایه، هزینه دادرسی و تأخیر تأدیه، حق الوکاله وکیل نیز بر دوش حضرتعالی تحمیل خواهد شد.

امید است پس از ابلاغ و رؤیت اظهارنامه حاضر، در مهلت اعطایی، نسبت به عودت اصل سرمایه تقدیمی اقدام مقتضی مبذول نمایید.

من الله التوفیق

سوالات متداول مبحث اظهارنامه

آیا ارسال اظهارنامه برای مطالبه حق امری الزامی است؟

در برخی از موارد قانونی که پیش بینی شده از جمله رفع تصرف عدوانی از سرایدار، کارگر و… و موارد دیگر الزامی و در بیشتر موارد خیر الزامی وجود ندارد.

اظهارنامه را باید از کجا ارسال کرد؟

برای ارسال اظهارنامه باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید.

اگر نشانی اقامتگاه مخاطب اظهارنامه را نداشته باشم، باید چیکار کنم؟

به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نمایید و در صورت داشتن شماره ملی، استعلام بگیرید که در سامانه ثنا عضو است یا نه، که در صورت عضویت نیازی به دادن نشانی اقامتگاه نیست و در صورتی نداشتن، باید به هر طریقی نشانی اقامتگاه مخاطب اظهار را ارائه کنید.

برای ارسال اظهارنامه حتماً باید خودم برم، نمیشه داد پسرم بره؟

به هرحال متقاضی ارسال اظهارنامه باید پایین برگ اظهارنامه را امضاء کند و حضورش ضروری است.