شرح و تفسیر ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی

به منظور تحکیم حقوق اشخاص، قانونگذار مقرر کرده که هر کس حق یا مالی داشته باشد، مورد احترام دیگران باید قرار گیرد و در مقابل هر کس مدعی حق یا منفعتی باشد، باید برای اثبات ادعای خود از طریق مراجع قضایی، شکایت کند ( البته درست آن طرح دعوی می باشد) و این طور نیست که اگر هر کسی خود را محق بداند اقدام به گرفتن حقش کند که در این صورت در جوامع کنونی سنگ روی سنگ بند نمی شود و جامعه تبدیل به محل نزاع و جنگ مدعیان و منکرین می شود.

حال اگر حق یا منفعت و یا حتی دینی بر عهده کسی اثبات شد، قانون از آن حمایت می کند و اصل را بر بقای این چنین حق یا دینی می گذارد مگر اینکه مدیون یا کسی که حقی به زیان آن است، خلافش را در مرجع قضایی اثبات کند.

از این رو شرح و تفسیر ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی مورد بررسی قرار می گیرد و ابتدا شرحی کوتاه پیرامون ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی ارائه خواهد شد و سپس راه های استفاده و کاربرد این ماده در دعاوی تشریح می گردد.

شرح ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص بقای دین

بهتر است با طرح مسئله ای در جهت تشریح این ماده بر آییم؛ شخصی مبلغی را به یکی از دوستانش قرض داده است و در مقابل رسیدی دستی مبنی بر اینکه این مبالغ پس از گذشت مدتی پس داده شود.

اما طرفی که پول قرض گرفته است، برخلاف وعده خود عمل می کند، و کلاً منکر گرفتن این مبلغ می شود، البته پرینت حساب نیز وجود دارد، در این صورت اصل بر بقای دین است یا نه؟

متن ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می کند:

” در صورتی که حق یا دینی بر عهده کسی ثابت شد، اصل بر بقای آن است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود”

شاید این تصور در ذهن شما ایجاد شده باشد، که ما باید بریم شکایت مطرح کنیم، وقتی که طلبمون رو تو دادگاه ثابت کردیم، دیگه این ماده باید اجرا بشه در صورتی که عبارت “ثابت شد” دال بر طرح دعوا محسوب نمی شود، بلکه مستنداتی که گواه اثبات طلب شما باشد، خود به نحوی می تواند حق یا طلب شما را ثابت شده تلقی کند.

که در مثال بالا رسید اخذ شده و پرینت حساب گویای واریز وجه می باشد که البته خوانده در مقابل می تواند منکر این اسناد شود اما با یک کارشناسی خط می توان فهمید که رسید اصالت دارد و حتی اصل دیگری در اینجا مطرح می شود مبنی بر اصل عدم تبرع، یعنی هرکس مالی به دیگری می دهد اصل عدم تبرع است مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.

با این توضیح اصل نهادینه شده در ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی، به عنوان یکی از اصول اصلی مستندات قانونی طرفین دعوا و حتی دادگاه می باشد که در انتها به یک نمونه از این آراء محاکم که به ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی استناد کرده پرداخته خواهد شد.

اصل باقی ماندن دین بر ذمه بدهکار

در واقع بقای حق و دین، اصل است، یعنی کسی که مدعی حق یا وجود دینی بر گردن دیگری می شود، و مستنداتی برای اثبات ادعای خود دارد، کفایت می کند و اینجاست که طرف مقابل باید برخلاف اصل بقای حق و دین، مستندات و ادله ارائه نمایید.

چون ماهیت دادرسی بر اثبات ادعای مدعی است یعنی خواهان هر دعوا باید ادعای خود را اثبات کند و در صورتی که اثبات کند، یا از پیش اثبات شده باشد به موجب مستندات، دیگر نیازی به ارائه دفاعیه ای نمی باشد بلکه خوانده باید برخلاف اصل سخن بگوید.

البته همیشه نیازی به دفاعیات خوانده نیست بلکه ممکن است به موجب قانون حق یا دینی که بر دوش دیگری است، ساقط شود و دیگر اصل بر بقای آن نیست که برای مثال افراد واجب النفقه مثل اولاد، نمی توانند نسبت به نفقه گذشته خود طرح دعوا کنند، چون معیار، مطالبه نفقه حال و آینده است و نفقه گذشته دینی طبیعی شده است.

بدین معنا که اگر پدر خود خواست پرداخت می کند وگرنه به حکم قانونی الزامی بر دوش پدر نمی باشد یا اینکه اگر دارنده چک که از طرف تجار یا برای معاملات تجارتی صادر شده، در مدت ۵ سال از تاریخ گواهی عدم پرداخت نسبت به طرح دعوای مطالبه مبلغ چک اقدام نکند، دیگر آن چک مشمول مرور زمان قرار می گیرد، و دین صادرکننده چک، تبدیل به یک دین طبیعی می شود.

 کاربرد ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی

شاید بهتر است به طور کلی بیان کرد که اگر در هر دعوایی که ماهیت مالی دارد، شما خواهان آن دعوا هستید و مستنداتی دال بر اثبات ادعای خود را نیز دارید، در دادخواست خود که از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مطرح می کنید، بر اصل بقای دین تأکید نمایید و در انتهای دادخواست خود حتماً مستند قانونی آن یعنی ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی و ۲۲۶ قانونی مدنی که از آن به اصل وفای بعهد یاد می شود، اشاره شود و نیازی نیست حتماً شما طلب خود را در دادگاه اثبات نموده باشید، صرف وجود مستندات دال بر اثبات ادعای شما کفایت می کند که در بیشتر آرای صادره از مراجع عمومی حقوقی که دعوا در خصوص مطالبات مالی بوده است، قاضی ابتدا به اصل ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی استناد می کند.

حتی اگر قصد این را دارید که بدون طرح دعوا، ابتدا اظهارنامه ای برای طرف مقابل ارسال کنید، می توانید بر اصل بقای دین تأکید و ماده قانونی آن را نیز در اظهارنامه خود بنویسید.

نمونه رای استناد به ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی

خواهان: آقا/خانم …. فرزند …. با وکالت …. به نشانی اقامتگاه ….

خوانده: آقا/خانم …. فرزند ….با وکالت …. به نشانی اقامتگاه ….

خواسته: مطالبه وجه چک

رأی دادگاه:

در خصوص دادخواست تقدیمی آقا/خانم …. به وکالت ….. به طرفیت آقا/خانم …. به وکالت ….دائر بر مطالبه یک میلیارد ریال بابت اصل خواسته به انضمام خسارات دادرسی و تأخیر تأدیه از تاریخ سررسید چک به استناد شماره چک …. به تاریخ سررسید …../…../….. عهده بانک صادرات و گواهی عدم پرداخت آن، دادگاه نظر به اینکه چک ابرازی از ناحیه خواهان دلالت بر بقای دین و اشتغال ذمه خوانده  و استحقاق خواهان در مطالبه وجه آن دارد و توجهاً به اینکه خوانده با وصف ابلاغ واقعی برگ اخطاریه در جلسه دادرسی حاضر نگردیده و از دعوی مطروحه و مستند منسوب به خویش هیچ گونه ایراد و دفاعی به عمل نیاورده و دلیل و مدرکی که مشعر بر تأدیه وجه چک باشد، ابراز و اقامه نگردید، بنابراین اشتغال ذمه خوانده به بقای دین با استفاده از اصل استصحاب محرز، و دعوی خواهان را محمول بر صحت تلقی و مستند به مواد ۱۹۸، ۵۱۵ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی و مواد ۲۴۹، ۳۱۰ و ۳۱۳ قانون تجارت و تبصره ماده ۲ قانون چک خوانده ملزم به پرداخت اصل خواسته و خسارت دادرسی و تأخیر تأدیه و حق الوکاله وکیل بر طبق تعرفه در حق خواهان محکوم می گردد.