ارتداد که در جوامع اسلامی از آن بعنوان یک جرم حق اللهی نام می برند، ارتباط مستقیمی با دین مبین اسلام و مذهب تشیع دارد. شاید بهتر است مطلب را این چنین آغاز کرد که دین مقوله ای کاملاً نَسَبی-جغرافیایی است.
یعنی هر کس در هر نقطه از این کره خاکی متولد شود به پیروی از پدران خویش، یا دین حاکم بر آن منطقه، دین آنها را بر میگزیند که ممکن است یکی در ژاپن به دنیا آید و مذهب شینتو را پیروی کند، یکی در امریکا بدنیا آید، مسیحی شود و دیگری در ایران به دنیا آید، مسلمان شود ولی شاید در برخی ادیان، تغییر دین به مرگ آن شخص منجر شود که دین اسلام یکی از این قسم موارد است.
شاید از ابتدای انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، با این اصطلاح فقهی آشنا شده باشید که شخص مرتد باید اعدام شود، حال ارتداد چیست، انواع ارتداد کدام است و حکم شخصی که مرتد می شود، چه خواهد بود؟
ارتداد چیست
ارتداد یعنی بازگشت، ترک کردن؛ بازگشت از چه؟ از دین مبین اسلام، در واقع در معنای اصطلاحی ارتداد زمانی تحقق پیدا می کند که شخص مسلمان پس از رسیدن به سن بلوغ خود را مسلمان معرفی کند و پس از آن، از اسلام روی گردانیده و کافر شود که آیه ۲۱۷ سوره بقره مستند قرآنی این امر محسوب می شود.
مطابق با اصل ۱۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دین رسمی کشور اسلام، و مذهب جعفری اثنی عشری می باشد و در کنار دین اصلی کشور، سایر ادیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی مورد شناسایی قرار گرفته اند.
با این توضیح اگر یک فرد ایرانی که در ایران متولد شده و به تبعیت از پدر و مادر خویش مسلمان محسوب شود و به سن بلوغ برسد و آداب و مناسک دینی شیعی را انجام دهد، پس از آن، اگر این اعمال را ترک کند، یا اینکه دین دیگری را انتخاب کند و از دین اسلام روی گرداند، و این مورد را علناً اعلام کند به نحوی که سایر مسلمانان از این موضوع آگاهی پیدا کنند، ایشان مرتد شناخته می شود.
البته در برخی از روایات فقها آمده است، که دشنام دادن پیامبر عظیم شأن اسلام حضرت محمد (ص) یا انکار اصول و پایه های دین اسلام از قبیل توجید، معاد، نبوت و یا اینکه فلسفه وجودی احکام الهی از قبیل نماز خواندن، روزه گرفتن را زیر سؤال ببرد، در حکم ارتداد و شخص را مرتد می دانند.
شاید این پرسش برای شما مطرح شده باشد، که با این حجم از امکانات و فناوری های مجازی، اشخاص به راحتی در کانال ها یا شبکه های اجتماعی اصول و آیین اسلامی را مورد نکوهش و حتی دشنام قرار می دهند، در این صورت آیا شخص مرتد است؟
صرف اینکه شخص به چنین اقداماتی روی آورد، نشان از ارتداد نیست بلکه ارتداد امری است که توسط فقها یا قضات بالاخص مراجع عظام تقلید باید شناسایی و شخصی را بعنوان مرتد معرفی نمایند که از جمله مثال شایع آن سلمان رشدی است که توسط فتوای امام راه حل، حکم ارتداد سلمان رشدی صادر شد.
انواع ارتداد
به طور کلی فقها ارتداد را به دو قسم تفکیک نموده اند که ابتدا برای هر یک مجازات های مجزایی در نظر گرفته اند؛
الف- مرتد فطری: یعنی شخصی که از بدو تولد مسلمان بوده و بعد از رسیدن به سن بلوغ همچنان بر دین اسلام تأکید و احکام آن را انجام می داده است، سپس از دین اسلام روی گرداند و به دین دیگری اعم از مسیحی، کلیمی، زرتشتی یا اینکه لائیک و بی دین شود. در این صورت حتی فقها توبه شخص مرتد را نپذیرفته اند و تأکید بر مرگ چنین شخصی دارند.
البته تفکیکی جنسیتی قائل شده اند، بدین صورت که اگر زنی چنین شرایطی را داشته باشد، و توبه کند، توبه زن مرتد پذیرفته می شود و دیگر اعدام نمی شود ولی اگر توبه نکند، مجازاتش مرگ نیست بلکه به حبس ابد محکوم می شود. مستحضر باشید که در این شرایط اگر مردی مسلمان مرتد شود، زن وی می تواند برای جدایی اقدام و باید عده وفات نگه دارد و در مقابل اگر زنی مسلمان مرتد شود، مرد می تواند جدا شود.
ب- مرتد ملی: در این قسم ارتداد، شخص از بدو تولد مسلمان نبوده است، و حتی پدر و مادر ایشان نیز مسلمان نبوده اند ولی بعد از رسیدن به سن بلوغ اسلام آورده است، که پس از اینکه مسلمان شده است، مجدد از اسلام روی گردانیده و دین دیگری یا به دین قبلی خود رجوع کرده است، که در این صورت مجازات مرگ در انتظار شخص مرتد ملی است ولی اگر توبه کند و به دین اسلام بازگردد، توبه ایشان پذیرفته شده و حکم اعدام منتفی می شود.
حکم و مجازات شخص مرتد
در بخش پیشین تا حدودی مجازات شخص مرتد بیان شد، ولیکن نگاه قانونی متفاوت از نگاه فقها بوده است چون در قانون مجازات اسلامی جرمی با این عنوان مورد شناسایی قرار نگرفته است و در صورت صدور کیفرخواست مبنی بر ارتداد، قضات با توسل به اصل ۱۶۷ قانون اساسی، خود در جستجوی مجازات مجرم در میان آیات، روایات و منابع معتبر اسلامی کوشش می کنند که احکامی که تاکنون در خصوص اعدام به جرم ارتداد صادر شده است، صرفاً با استناد به فتوای علماء و مراجع تقلید بوده است.
شاید از دیدگاه کیفر شناسی، اینکه قضات با توسل به اصل ۱۶۷ قانون اساسی در جهت یافتن حکم شخص مرتد برآیند، امری مورد انتقاد باشد چون هر چند که فقها بر این موضوع تأکید داشته باشند، ولیکن بایست شرایط و اوضاع عمومی جامعه را مورد سنجش و با توجه به مقتضیات زمان چنین احکامی صادر یا صادر نکرد.
بیشتر بخوانید: جرم شرب خمر و مجازات آن در قانون و قرآن
در واقع برای تحقق بزه ارتداد، تا شخص علناً اذعان بر روی گردانیدن به فعل یا لفظ از اسلام نکند، جرمی اتفاق نیفتاده است، در نتیجه در چنین قسم جرایم، باید از اصل عدم کنکاش در خصوصی ترین روابط اشخاص که دین را نیز شامل می شود، پرهیز گردد تا موجبی بر سلامت روان اجتماعی جامعه گردد نه اینکه مصداقی از نکیر و منکر برای افراد یک جامعه ایجاد شود.
در برخی از فتاوای مراجع تقلید، شخص مادامی که حکم ارتدادش صادر شد، ایشان را مرده فرض می گیرند و نسبت به اموال و دارایی نامبرده، مثل شخصی متوفی برخورده نموده و اموالش را ابتدائاً میان طلبکاران و سپس وراث تقسیم می کنند.
با این توضیحات بالا، فهمیدیم که ارتداد چیست یعنی شاید تاکنون دیدگاهمان نسبت به اینکه به چه شخصی نسبت مرتد می دهند، تغییر پیدا کرد و چه اقسامی دارد و در نهایت حکم فقهی که برای آن پیش بینی شده است و اینکه نص صریح قانونی در خصوص ارتداد وجود نداره نیز، شناخت پیدا کردیم.
مجازات شخص مرتد چیست؟
در صورتی که شخص خود اقرار کند یا با توجه به ادله و مستندات بتوان اثبات کرد که ارتداد تحقق یافته است، اگر مرد و مرتد فطری باشد، اعدام و اگر زن باشد، توبه ایشان پذیرفته می شود و اگر مرتد ملی باشد، با توبه کردن، حکم از وی ساقط می شود.
– اگر کسی در اینستاگرام ویدئویی منتشر کند و به مقدسات توهین کند و صریحاً اعلام کند که دیگر مسلمان نیست، مرتد محسوب می شود؟
با این توضیح اگر مسلمان بوده، از نوع فطری، اعدام می شود در غیر صورت اگر زن باشد، و توبه نکند، به حبس ابد محکوم خواهد شد و اگر شخصی مسیحی باشد اما ایرانی و به مقدسات توهین کند، مرتد نیست بلکه به اتهام توهین به مقدسات مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.
– اگر شخصی خارج نشین در فضای مجازی بحث حجاب بانوان را مورد نکوهش و اینکه زیر سوال ببرد که در اسلام حجاب اجباری نیست، مرتد محسوب می شود؟
خیر، ایشان به ضدیت با اصول دین نپرداخته است بلکه برخی از فقها احکام دین را اگر مورد پرسش یا اینکه کلاً منکر آن شد را مصداقی از گرایشات ارتدادی می دانند، که این خود باید مورد رسیدگی قرار گیرد و نمی توان حکم مطلقی بیان کرد.