درباره ارث و نحوه سهم بری در ارث در جامعه مردم همواره به این علت که این موضوع امری است که همه با آن روبرو خواهند شد یا شده اند اطلاعاتی به عنوان اطلاعات عمومی وجود دارد.
می خواهیم در این مورد به یکی از افراد وراث و نحوه ارث بری وی بپردازیم. مادر یکی از وراثی است که سهم خاصی در ترکه متوفی دارد.
نکته ای که باید به آن دقت کرد نسبت وارث را به نسبت متوفی می سنجند یعنی وقتی ما اسم از مادر می آوریم در اینجا یعنی شخصی که فوت شده فرزندی از فرزندان او است به این علت که همین مادر در نگاهی دیگر در ارث با عنوان “مادر” ارث نمی برد بلکه با عنوان “زوجه” ارث خواهد برد و آن حالتی است که پدر خانواده یا شوهر وی فوت شود آن وقت که ما با احکام زوجه با آن برخورد می کنیم حال اگر همین زوجه فرزندش بمیرد احکام مادر را در وی بیان خواهیم کرد.
خلاصه آن که برای عنوان وارث باید نسبت وی با متوفی را نگاه کرد.
تبیین نحوه ارث بری
مسئله ای که در ابتدا باید به آن اشاره کرد این است که در ارث خویشان به ۳ طبقه تقسیم می شوند و افراد این طبقه در طول هم قرار دارند یعنی تا زمانی گه افرادی از طبقه اول باشند افراد طبقه دوم ارثی نخواهند برد.
- افراد طبقه اول عبارت اند از: پدر،مادر و فرزندان.
- افراد طبقه دوم: برادر ، خواهر و جد و پدر بزرگ و مادربزرگ
- افراد طبقه سوم: دایی، خاله ،عمو ، عمه
اگر یکی از فرزندان فوت بشود پدر و مادر سهم مشخصی خواهند داشت.
مادر همیشه طبق فرض ارث می برد
بهتر است در اینجا با چند اصطلاح در ارث آشنا بشویم.
برخی از ورثه در ارث بری سهم و عدد مشخصی در ماترک متوفی دارند و همیشه این سهم معین و مشخص است مثل مادر که گاهی ۱/۳ سهم می برد و گاهی ۱/۶ و این عدد همیشه معین است و افراد دیگر که قانون و شرع این افراد را “فرض بر” می خواند.
فرض بر به این معنا است که سهم فرد از ورثه عدد و کسر مشخصی است مثل یک سوم، یک چهارم، یک هشتم و…
زن هم در ارث از شوهر خود فرض بر محسوب می شود زیرا سهم وی عدد معینی است گاهی ۱/۴ ارث می برد و گاهی ۱/۸.
مفهوم قرابت بر در ارث
لذا در اینجا فهمیدیم که مادر به اصطلاح فرض بر است.
در جایی دیگر اصطلاحی داریم به نام “قرابت بر” افراد قرابت بر در مقابل افراد فرض بر سهم مشخصی از ترکه ندارند و بعد از اینکه افراد فرض بر سهم خود را دریافت کردند هرچه باقی بماند به افراد قرابت بر می رسد مثل پسر و فرزندان دختر و پسر باهم.
اما افرادی هم هستند که دارای هر دو ویژگی هستند یعنی گاهی به فرض سهم می برند و گاه به قرابت یعنی در یک حالت سهم معین و مشخصی دارند اما در حالتی دیگر این گونه نیست و سهم مشخصی ندارند و باقیمانده ترکه به آنان می رسد.
مثل پدر که اگر فرزند متوفی وی خود دارای فرزند باشد پدر ۱/۶ سهم می برد اگر دارای فرزند نباشد (به عبارتی دارای نوه نباشد) به قرابت ارث می برد.
بیشتر بخوانید: مشاور حقوقی با وکیل ارث و میراث
مثال:
فرض کنید فردی فوت شده است از وی همسری با یک فرزند پسر با پدر و مادرش به جامانده است.
در اینجا همسر وی فرض بر است و چون متوفی فرزند دارد وی ۱/۸ ارث می برد.
- پدر متوفی هم فرض بر است و ۱/۶ ارث میرد.
- مادر وی هم ۱/۶ ارث می برد به عنوان فرض بر.
- حال پسر متوفی چون قرابت بر است هرچه از اموال باقی بماند پس از فرض بر ها به وی می رسد.
ارث مادر از فرزند
همانطور که اشاره کردیم سهم مادر در ارث فرزندش صورت سهام و فرض مشخص و معینی است به این صورت که یا سهم وی ۱/۳ است یا سهم ایشان ۱/۶ خواهد بود.
- اما چه موقع سهم مادر یک سوم و چه موقع سهم مادر یک ششم است؟
- در پاسخ به این سوال باید نگاه کنیم که از شخصی که فوت شده آیا فرزندی به جا مانده است یا خیر؟
در صورت بودن یا نبودن فرزند، سهم مادر هم کم و زیاد خواهد شد. یعنی اگر از مادر فرزندی به جا مانده باشد به عبارتی آن مادر، مادر بزرگ باشد و نوه داشته باشد در اینجا وی سهم کمتری می برد که یک ششم است.
برای مثال می توان گفت اگر کل دارایی فرزندش که فوت شده ۶۰۰ میلیون باشد سهم مادر با وجود اینکه نوه دارد از آن فرزند فوت شده اش ۱۰۰ میلیون خواهد بود.
اما اگر فرزند وی فرزندی نداشته باشد و باز هم به عبارتی مادر دارای نوه نباشد سهم وی بیشتر خواهد بود و آن ۱/۳ خواهد بود.
پس خلاصه آن که اگر فرزندی فوت شود مادر وی زنده باشد مادر از وی ارث خواهد برد و حسب مورد اگر آن فرزند فوت شده خود دارای فرزند باشد مادر ۱/۶ ارث دارد و اگر دارای فرزند نباشد ۱/۳ ارث خواهد برد.
حاجب مادر چیست و در چه صورتی مادر از سهم زیاد تر محروم می شود
همانطور که در بالا گفتیم اگر متوفی فرزند داشته باشد چه دختر چه پسر مادر سهم کمتری می برد و اگر نداشته باشد مادر سهم بیشتر یعنی ۱/۳ را خواهد برد.
اما حالت دیگری وجود دارد که با وجود این حالت، مادر باز هم سهم زیاد تر را نخواهد برد و سهم کمتر یعنی ۱/۶ به وی می رسد.
برای تحقق این حالت که حاجبیت نام دارد یعنی زمانی که فردی مثل مادر حاجب دارد وجود چند شرط همزمان لازم است.
ابتدا باید بگوییم حاجب به معنی مانع است یعنی حالتی که ورثه مانع ورثه دیگر می شوند.
در حالتی که متوفی:
- دارای ۲ برادر یا ۲ خواهر و یک برادر یا ۴خواهر و بیشتر باشد.
- پدر وی زنده باشد.
- برادران یا خواهران محروم از ارث نباشند.
- و اینکه این رابطه برادری و خواهری پدری مادری باشد پدری باشد نه مادری.
در این حالت با وجود جمع این شرایط اگر چه برادران خود طبقه دوم هستند و ارثی نمی برند اما مادری را که ممکن است ۱/۳ ارث ببرد را به ۱/۶ تقلیل می دهند.
سهم فرزندان از مادر
سهم فرزندان از مادر اینگونه است که اگر مادر فوت شود و فرزندانی داشته باشند و خود ایشان هم پدر و مادر شان یعنی پدر بزرگ و مادر بزرگ فرزندان وی در قید حیات باشند نحوه ارث بری بازم تغییراتی خواهد داشت.
فرض کنیم مادر فوت شده است و از ایشان فرزندان دختر و پسر و همسر و پدر و مادر ایشان به جا مانده به عنوان وارث در اینجا طبق همان قواعد که در بالا گفتیم پدر و مادر ایشان ۱/۶ ارث خواهند برد.
همسر یا شوهر مادر که پدر فرزندان می شود به علت اینکه از مادر خود دارای فرزند است ۱/۴ ارث می برد اما اگر دارای فرزند نبود ۱/۲ ارث می برد.
در اینجا پس از این که سهم تمام افراد را دادیم هرچه از ماترک مادر باقی ماند به فرزندان می دهیم.
که پسر دو برابر دختر سهم می برد.
چه زمانی فرزند یا مادر وارث کل اموال می شود
اگر شخص متوفی مادر باشد و از ایشان هیچ ورثه ای نباشد الا چند فرزند یا یک فرزند تمام اموال و دارایی مادر به ایشان خواهد رسید.
برای مثال فرض کنید مادر فوت شده و به جز فرزند پسر از وی کسی ور قید حیات نیست در این حالت تمام اموال به فرزند خواهد رسید.
از طرف دیگر اگر فرزندی فوت شود و هیچ کسی از وی به عنوان وارث چه بچه یا زن و همسر باقی نمانده و فقط یک مادر از ایشان در قید حیات است در اینجا تمام امکان فرزند به مادر خواهد رسید و مادر وارث تمام اموال خواهد شد.
ارث مادر خوانده یا فرزند خوانده نسب به هم دیگر
برای وجود رابطه توارث و ارث بری لازم است که یا رابطه نسبی وجود داشته باشد یعنی رابطه خونی مثل رابطه پدری فرزندی یا بر عکس یا اینکه رابطه سببی به معنای زن و شوهری آن هم در عقد دائم در میان باشد و در غیر این موارد کسی ارث نخواهد برد.
فرزند خوانده یا پدر و مادر خوانده هم از این قبیل به شما می رود و بین ایشان چون رابطه ای وجود ندارد ارثی در کار نخواهد برد و قانون بیشتر در فرزند خواندگی به رابطه معنوی ایشان اشاره کرده است و البته پدر و مادر را مکلف به پرداخت نفقه کرده تست به عبارتی دیگر فرزند خوانده تمام احکام فرزند واقعی الا ارث بری را خواهد داشت.
پس مختصرا این که نه فرزند خوانده از پدر یا مادر خوانده ارثی خواهد برد و نه عکس این قضیه یعنی مادر خوانده هم از فرزند خوانده ارثی نمی برد اما ممکن است برای این فرزند خوانده قبل از فوت وصیتی بشود یا اینکه اموالی را به نام ایشان ثبت کنند.
ارث و مهریه مادر با هم
همانطور که اشاره کردیم در بالا نسبت وارث را با محوریت متوفی باید سنجید برای مثال در این وقتی از ارث مادر حرف می زنیم یعنی متوفی فرزند وی است.
اما اگر بخواهیم از مهریه مادر صحبت کنیم به همراه ارث وی نشان می دهد در اینجا شخص متوفی شوهر ایشان یا همسر ایشان است.
لذا اگر شوهر یک زن فوت شود و بخواهیم ارث وی را بررسی کنیم در اینجا دیگر از عنوان” مادر” استفاده نمی کنیم بلکه از عنوان” زوجه یا زن” استفاده می کنیم.
باید گفت که اگر شوهر کسی فوت بشود؛ زن می تواند هم ارث خودش را ببرد و هم مهریه را از ماترک ایشان وصول کند به این صورت که اگر از شوهر فرزندی باشد زن ۱/۸ ارث می برد و اگر از ایشان فرزندی نباشد زن ۱/۴ ارث می برد به جز این سهم می تواند مهریه خود را نیز از دارایی به جا مانده هم وصول کند.
نتیجه گیری
نتیجه این که اگر فرزندی فوت شود مادر وی حسب مورد ۱/۶ یا ۱/۳ ارث خواهد برد.
اگر فرزند خود دارای فرزند باشد مادر یک ششم ارث می برد و اگر دارای فرزند نباشد یک سوم ارث می برد در حالتی هم اشاره کردیم که اگر مادر حاجب یا مادر داشته باشد باز هم یک ششم ارث می برد که موارد را در بالا اعلام کردیم.
فرزند هم از مادر به صورت نا معین ارث می برد به این صورت که پس از فوت مادر و پس از تعیین سهم افراد فرض بر از ارث باقی مانده ارث به فرزند دختر یا پسر یا هر دو می رسد.
و گفتیم که اگر مادر یا فرزند خود تنها وارث باشند وارث تمام اموال خواهند شد.
سوالات متداول
سهم مادر در فرضی که فرزند وی خود دارای فرزند است چه میزان است؟
در اینجا سهم مادر ۱/۶ خواهد بود اما اگر فرزندی از فرزندش در کار نباشد ۱/۳ خواهد بود.
با چه شرایطی ارث مادر از یک سوم به یک ششم خواهد رسید؟
اگر از متوفی که فرزند خودش است ۲ برادر یا ۱ بردار و دو خواهر یا ۴ خواهر و بیشتر در قید حیات باشند و رابطه وی با این برادران ابوینی یعنی پدری مادری یا پدری تنها باشد مادری که قرار بود یک سوم ببرد یک ششم خواهد برد.
ارث فرزند خوانده یا مادر خوانده از هم دیگر چگونه است؟
فرزند خوانده یا مادر خوانده هیچ کدام از دیگری ارثی نخواهند برد.