تاثیر توبه در جرایم مختلف (جرایم حدی، تعزیری و کیفری)

هدف از اعمال مجازات بر روی مرتکبین جرائم برای اصلاح ایشان می باشد تا بار دیگر رفتاری خلاف هنجار از خود بروز نداده و به جامعه خویش باز گردد.

بنابراین باید بین مجرمی که بعد از ارتکاب جرم از فعل خود پشیمان شده و فرد مجرمی که چنین حالتی را دارا نمی باشد قائل به تفکیک شد و انصاف و عدالت مجاب می کند تا مجرمی که توبه کرده به اندازه سایر مجرمانی که رفتار خلاف هنجار، رفتار روزمره ایشان می باشد، کمتر مجازات و یا چه بسا در صورت اطمینان از عدم انجام جرم توسط وی، مجازات نشود.

به همین دلیل قانون مجازات برای افرادی که توبه می کنند مزایایی را در نظر گرفته است.

مفهوم توبه و توضیح آن

توبه در اصطلاح به این معناست که فرد از گناه انجام داده خود برگردد به نحوی که دیگر آن را انجام نمی دهد یا به عبارت دیگر بازگشت از گناه به صورت فعلی، قولی و یا فکری که در ادامه توبه باید رفتار های گذشته خویش را جبران کند یا با عذرخواهی و یا اگر جبران مادی امکان پذیر باشد به صورت مادی آن را جبران کند.

مانند سارقی که پس از فعل پشیمان شده اگر مال مسروقه را فروخته مالی همانند آن و یا قیمت واقعی مال دزدیده شده را به صاحب مال برگرداند و صرف این که وی توبه کند کافی نمی باشد چرا که توبه کاربرد اصلی آن بیشتر در مسائل حق اللهی می باشد و در مسائل حق الناس قبل از جبران و یا جلب رضایت پذیرفته نشده است

در قانون مجازات کشور ایران به علت این که بخشی از نظام حقوقی قانون مجازات ایران از آموزه های فقهی و دینی اسلام می باشد توبه در این قانون موضوعه کشور وارد شده و جایگاهی برای خود دارد.

توبه و قانون مجازات ایران

در قانون مجازات اسلامی برای مجرمی که توبه کرده است مزایایی در نظر گرفته شده که در برخی موارد توبه مجرم سبب عفو وی، در برخی موارد سبب تخفیف و در برخی موارد سبب تعلیق مجازات وی می شود.

برای مثال در برخی از مواد قانون مطرح شده است که اگر مجرمی، بعد از ارتکاب جرم و قبل از دستگیری و یا حتی پس از دستگیری توبه کند، در صورت همکاری با ماموران و ضابطان قضایی، مزایایی خواهد داشت.

به عبارتی می توان توبه را از موارد معافیت از مجازات محسوب کرد با این توضیح که جرم واقع شده مجرم نیز دارای مسئولیت کیفری می باشد اما رعایت پاره ای از مصالح و اعمال سیاست های جنایی مناسب ایجاب می کند تا از وی رفع مجازات شود.

توبه و تاثیر آن در جرایم مختلف

تاثیر توبه در هر جرم نیز به اقتضای آن جرم و حکم قانون متفاوت است.

برای مثال توبه در جرایم مستوجب حد چنانچه قبل از اثبات جرم باشد، موجب اسقاط مجازات خواهد بود مگر در جرم قذف (قذف به این معنا می باشد که فردی دیگری را به زنا یا لواط نسبت دهد که حد بر وی ۸۰ ضربه شلاق می باشد) به همان دلیل که در مطلب قبل گفته شد. (حق الناسی بودن جرم)

توبه به طور کلی در جرایمی که تعزیری و درجه آنها شش، هفت و هشت می باشد راه دارد آن هم به نحوی که ندامت و اصلاح وی برای قاضی محرز شود که در این صورت توبه می تواند باعث تخفیف و یا سقوط مجازات برای مجرم باشد.

ماده قانونی توبه در جرایم حدی

ماده ۱۱۴: در جرایم موجب حد به استثنای قذف و محاربه هرگاه متهم قبل از اثبات جرم، توبه کند و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، حد از او ساقط می‌گردد.

همچنین اگر جرایم فوق غیر از قذف با اقرار ثابت شده باشد، در صورت توبه مرتکب حتی پس از اثبات جرم، دادگاه می‌تواند عفو مجرم را توسط رئیس قوه قضاییه از مقام رهبری درخواست نماید.

تبصره ۱ ـ توبه محارب قبل از دستگیری یا تسلط بر او موجب سقوط حدّ است.

تبصره ۲ ـ در زنا و لواط هرگاه جرم به عنف، اکراه و یا با اغفال بزه دیده انجام گیرد، مرتکب درصورت توبه و سقوط مجازات به شرح مندرج در این ماده به حبس یا شلاق تعزیری درجه شش یا هر دوی آنها محکوم می‌شود.

ماده قانونی توبه در جرایم تعزیری

ماده ۱۱۵: در جرایم تعزیری درجه شش، هفت و هشت چنانچه مرتکب توبه نماید و ندامت و اصلاح او برای قاضی محرز شود، مجازات ساقط می‌شود.

در سایر جرایم موجب تعزیر دادگاه می‌تواند مقرّرات راجع به تخفیف مجازات را اعمال نماید.

تبصره ۱ ـ مقرّرات راجع به توبه درباره کسانی که مقرّرات تکرار جرایم تعزیری در مورد آنها اعمال می‌شود، جاری نمی‌گردد.

تبصره ۲ ـ اطلاق مقرّرات این ماده و همچنین بند (ب) ماده (۷) و بندهای (الف) و (ب) ماده (۸) و مواد (۲۷)، (۳۹)، (۴۰)، (۴۵)، (۴۶)، (۹۳)، (۹۴) و (۱۰۵) این قانون شامل تعزیرات منصوص شرعی نمی‌شود.

توبه در سرقت حدی

طبق ماده ۲۷۸ قانون که در خصوص مجازات سرقت حدی می باشد مرتبه سوم مجازات آن حبس ابد است که بند پ ماده ۲۷۸ می باشد.

قانونگذار در این ماده در خصوص جزائمی که مجازات آن حبس ابد است واین حبس ابد حدی است نه تعزیری امکان تبدیل مجازات یا عفو با توبه مرتکب وجود دارد.

تبصره ۲ – ماده ۲۷۸: در مورد بند (پ) این ماده و سایر حبس ‌هایی که مشمول عنوان تعزیر نیست؛ هرگاه مرتکب حین اجرای مجازات توبه نماید و مقام رهبری آزادی او را مصلحت بداند با عفو ایشان از حبس آزاد می‌شود.

همچنین مقام رهبری می‌تواند مجازات او را به مجازات تعزیری دیگری تبدیل نماید.

مجازات توبه ظاهری

البته این نکته لازم به ذکر است که اگر در هر مرحله ای ثابت شود که فرد، واقعا توبه نکرده است و وی صرفا تظاهر به توبه داشته، مجازات بر وی نه تنها اعمال خواهد شد بلکه به حداکثر آن مجازات دچار می شود.

برای مثال اگر جرمی مجازاتش بین ۲ تا ۵ سال باشد و مرتکب با توبه از مجازات رها شده شده باشد، در صورتی که بعد از گذشت چند سال ثابت شود که توبه وی ظاهری بوده و در دل از گناه و جرم خویش بازنگشته است، تکلیفی که بر دوش قاضی می باشد این است که بین حداکثر و حداقل مجازات وی باید حداقل مجازات را انتخاب کند.

برای مثال در موضوع ما وی مکلف به انتخاب دو سال می باشد و اگر خواست از دو سال به بالاتر برود باید توجیحی و دلیلی بیاورد و حکم به بالاتر از حداقل بدون استدلال قابل پذیرش نیست، پس از این توضیحات تکمیلی به این می رسیم که در مورد توبه ظاهری قاضی نباید به کمتر حکم کند بر خلاف قاعده (باید به حداقل حکم می نمود) و حداکثر مجازات را اعمال می کند با این استدلال که وی صرفا توبه ظاهری نموده است.

نتیجه گیری

با خواندن این نوشته به این نتیجه می رسیم اگر چه توبه در قانون ایران پذیرفته شده است اما می توان گفت صرفا در حقوق خداوند کارساز می باشد چرا که همانطور که می دانید توبه رابطه بنده با خدای خویش می باشد و اثبات امر رابطه بنده با خدای خویش سخت می باشد.

حال در بعضی از مواردی که این امر پذیرفته شده است (بعضی جرائم حدی و تعزیری که در مطلب گفته شد) و یا به عبارتی توبه نادم، بر قاضی محرز می باشد می توان به استناد آن حکم و مجازات سبک تری برای وی صادر کرد.

البته این موضوع نباید نادیده گرفته شود که اگر کسی با توبه بخواهد صرفا حکم خود را سبک تر کند و در دل خود هیچ اثری از پشیمانی و توبه نباشد و این امر بر قاضی ثابت شود، مجازاتی را که تحمل می کند حداکثر مجازات آن جرم می باشد.

با این نتیجه متوجه شدیم که قانونگذار مزایای توبه را برای نادم و توبه کننده واقعی در نظر گرفته است.

سوالات متداول 

توبه چیست؟

بازگشت از گناه و به عبارتی داشتن اراده بر انجام ندادن یک گناه خاص و در بعضی موارد جبران و تلافی اعمال گذشته.

توبه در چه حقوقی قابل تصور است؟

توبه در حق الناس همانطور که دیدید پذیرفته نشده چرا که توبه رابطه خدا با بنده است پس در حقوق الله توبه اثر گذار می باشد.

اگر کسی به دروغ اعلام توبه نماید چه حکمی دارد؟

همانطور که گفته شد چنین کسی دیگر به مجازات حداقل که تکلیف قانون است به حکم به مجازات های حداقلی در اینجا از این تکلیف عدول می شود و به حداکثر مجازات حکم می شود.