با گسترش روابط حقوقی میان افراد امروزه دیگر امانت محدود به یک سری عقودی که در قانون مدنی آمده است نمی شود بلکه در قانون تجارت هم روابطی وجود دارد که سبب سپردن مال و یا اختیار مال و (شاید عواملی دیگر که مربوط به معامله مال می باشد) به نماینده است که اگر تحت قواعدی که برای ایشان تعریف نشده عمل نکند ممکن است او مرتکب جرم خیانت در امانت بشود که در قانون تجارت این افراد کم نیستند
در این نوشته قصد آوردن مصادیق امین هایی را داریم که قانون تجارت به نحوی اراده اش این بوده که ایشان امین باشند و چون امانت و عقود امانی در مدنی هست چه بسا تصور شود که خیانت در امانت جایگاهی در تجارت نداشته باشد.
اما در این قانون نیز از امانت و خائن آن صحبت شده است
تعریف جرم خیانت در امانت
در تعریف جرم خیانت در امانت گفته شده شیئ تحت عنوان امانت و یا مواردی که مثل امانت دادن است به شخصی سپرده شود و آن شخص به ضرر صاحب مال آن را تصاحب کند (بگوید این برای من است دیگر به تو نمی دهم) و یا تلف کند (فرض کنید یک دوستی ماشین دوستش را بگیرد و تصادف شدیدی کند به نحوی که دیگر ماشین درست نشود) و یا مفقود کند (مثلا زنی از جاری اش سرویس طلایش را برای یک جشنی بگیرد و حین برگشتن آن را گم کند).
رکن مهم تشکیل جرم خیانت در امانت وجود عقد امانی است.
عقد امانی به این معناست که یک شئ توسط مالکش به دیگری سپرده می شود تا هر لحظه که آن را مطالبه کند، بازگردانده شود.
رکن دیگر جرم خیانت است به این نحو که قصد او برنگرداندن مال باشد نه این که تاخیر در استرداد داشته باشد.
برای مثال آن جایی که ماشین دوست را گرفته این نباشد که قرار بوده جمعه برگرداند ولی برنمی گرداند چون کارش تمام نشده بوده و می خواسته که شنبه هم ماشین را در اختیار داشته باشد تا به کارش برسد که این حالت صرفا خیانت در امانت نیست بلکه او بالاخره ماشین را می گرداند.
جرمی که برای خیانت در امانت پیش بینی شده است این می باشد که به حبس از یک سال تا سه سال محکوم می شود.
تاجرانی که امانت دار مال هستند
امین در قانون تجارت بحث گسترده ای دارد در ابتدا تاجرانی که امین هستند باید مطرح شوند که عبارتند از دلال، حق العملکار، عامل، متصدی حمل و نقل، متصدی انبار های عمومی.
دلالی از لفظ دلال می باشد با این تعریف که واسطه انجام معاملات می باشد و زمانی تاجر است که شغل وی دلالی باشد.
قانون تجارت دلالی را یکی از مصادیق نمایندگی محسوب کرده است و او را ملزم به صداقت و امانت داری نسبت به حقوق آمر و طرفین عقدی دانسته که وی دلال آن می باشد.
دلیل هایی که او را امین می دانیم عبارت است از:
مال در دست او قرار می گیرد به اذن و اجازه مالک که دلال باید در حفظ آن کوشا باشد ولی اگر مال از بین رفت دیگر مسئولیتی ندارد چون او صرفا امانت دار بوده است و وظیفه خودش که حفظ و نگهداری مال بوده است را رعایت کرده است، اگر وظیفه اش را عمل نکند تعدی و تفریطی کند در حفظ مال دیگر او امین نیست بلکه مقصر در تلف است و مالک می تواند برای قیمت مالش به او مراجعه کند به این استناد که من به تو اعتماد کردم و مال را در دست تو گذاشته بودم الان که از بین رفته به خاطر تو می توانم هزینش را از بابت تقصیری که داشتی بگیرم.
خود قانون هم ذکر کرده که روابط دلال با آمر و طرفین عقد تابع وکالت است و وکالت یکی از عقود امانی است و در ماده ای دیگر بیان کرده که هر فرد مسئول تقصیرات خودش است مثل امانت که تا وقتی تقصیری نباشد کسی مسئول نیست.
با این مقدمه ای که برای دلالی گفتیم تمام تاجرانی که در ابتدا نام بردیم و گفتیم امین هم هستند اگر در امانت خیانتی کنند مرتکب جرم خیانت در امانت شده اند و به حبس از یک سال تا سه سال محکوم می شوند.
امانت دارانی که تاجر نیستند
در قانون تجارت بحث امین صرفا محدود به تاجران نیست بلکه افرادی هستند که تاجر نبوده و امین محسوب می شوند.
مثل مدیران شرکت های تجاری، بازرسان شرکت های تجاری، مدیران تصفیه، قائم مقام تجارتی و سایر نمایندگان تجاری می باشد
مدیران شرکت های تجاری:
یکی از نکات مهم در شرکت های تجاری احساس امنیت در اداره شرکت برای سهامداران و اشخاص ثالث (کسانی که در مقابل شرکت معامله می کنند و…) است که اگر مدیر فرد خوشنامی باشد در جلب سهامداران و سرمایه و اعتماد به شرکت تاثیر زیادی دارد، چون در شرکت اداره آن توسط تمامی سهامداران ممکن نیست مدیرانی به عنوان نماینده ایشان انتخاب می شوند تا نماینده شرکت باشند.
بنابراین مدیران امین سهامداران هستند چون مدیران شرکت با اذن و رضایت اموال شرکت را در دست گرفته اند و بر اساس مبنایی که گفتیم مدیران امین شناخته شده و مال سهامداران و شرکت در دست ایشان امانت می باشد که اگر مال بدون تقصیر تلف شود مدیری ضامن نیست، حال اگر تقصیری ثابت شد ضامن مال از دست رفته می باشند.
در قانون تجارت یکی از شرایطی که برای مدیران در نظر گرفته شده این است که اگر کسی مرتکب خیانت در امانت شده در دوره محرومیت نمی تواند به عنوان مدیر شرکت (سهامی) انتخاب شود پس مدیر امین شرکت و امانت شرط مدیریت می باشد.
بیشتر بخوانید: شرایط اساسی صحت معامله چیست؟
مدیر تصفیه:
اگر مدیر تصفیه در حین تصفیه شرکت مبلغی را حیف و میل کرده باشد به مجازات خیانت در امانت محکوم می شود، حیف و میل کردن مبلغی به معنای این است که مدیر تصفیه امین است و نباید تقصیری از او سر بزند و با آوردن نوع جرم او به عبارتی تصریح کرد که وی امین است.
با این مقدمه ای که برای مدیران شرکت و مدیر تصفیه گفتیم سایر افرادی که در ابتدا نام بردیم جز امین ها محسوب می شوند و اگر در نگهداری مال خبط و خطایی کنند مقصر شناخته شده و مسئول مال می باشند و در صورت شکایت کیفری خیانت در امانت ثابت می شود و محکوم به حبس از یک سال تا سه خواهند شد.
نتیجه گیری
با این مقدمه و مباحثی که طرح شد و خواندید متوجه شدیم که عقد امانت صرفا در قانون مدنی مطرح نیست و یک مسئله فراگیری می باشد.
در قانون تجارت افرادی که امین محسوب می شوند کم نیستند پس اگر کسی امانتی که به او سپرده شده است را جدی نگرفته باشد ممکن است نه تنها به جبران خسارتی که وارد کرده است محکوم شود.
در صورتی که شکایت کیفری مطرح شده باشد او محکوم به جرم خیانت در امانت شده و حبس از یک سال تا سه سال در انتظار او می باشد.
در لابلای قانون تجارت و بطن مواد قانون تجارت به بحث امین بودن افرادی که در قانون تجارت هستند می رسیم برای مثال دلال و مدیر تصفیه و… صرفا مباحثی هستند که فقط در قانون تجارت مطرح شده است و قانون مدنی راجع به این افراد بحثی به میان نیاورده و خود قانون تجارت به صراحت حکم به امین بودن نداده ولی با مطالعه پیرامون مباحث و وظایف ایشان به امین بودنشان پی برده می شود.
طرح سوال
در تجارت ممکن است جرم خیانت در امانت رخ بدهد؟
بله ممکن است چون خیانت در امانت در بحث عقود امانی است که در قانون تجارت افرادی را قانون گذار امین فرض کرده پس اگر این افراد در نگهداری از مال سپرده شده عملی منافی کنند خیانتکار محسوب می شوند.
مجازات جرم خیانت در امانت چه مقدار می باشد؟
جزای فردی که محکوم به رای قطعی جرم خیانت در امانت شده است حبس از یک سال تا سه سال می باشد.
امنای غیر تاجر و امنای تاجر چه کسانی هستند؟
امنای غیر تاجر: مدیران شرکت تجاری، بازرسان شرکت تجاری، مدیر تصفیه و… امنای تاجر: دلال، حق العملکار، متصدی حمل و نقل و عامل..