یکی از مسائل بحث برانگیز در عالم حقوق در خصوص نحوه ی ارث بری زنان است. این مسئله همیشه موجب نارضایتی زنان بوده به طوری که گاهی منجر به درگیری های خانوادگی در هنگام تقسیم ارث می شود.
امروزه زنان پذیرای این نابرابری نیستند و بابت این تقسیم ابراز ناراحتی کرده و به طرق مختلف اعتراض خود را در این خصوص بیان می کنند.
سهم الارث زن از همسرش
ابتدا لازم است بدانید زن و شوهر تنها در صورت ازدواج دایم از یکدیگر ارث می برند. لذا اگر عقد آن ها موقت باشد و هریک از زوجین فوت کند به دیگری ارثی نمی رسد.
حتی در صورتی که این شرط به صورت مکتوب وجود داشته باشد یا در وصیت متوفی آمده باشد که همسر موقت وی ارث ببرد، این موارد فاقد اعتبار قانونی است.
در صورتی که همسرش فرزندی داشته باشد (چه ماحصل ازدواج آن ها باشد، چه فرزند از ازدواج قبل مرد باشد) زن از همسرش یک هشتم ارث می برد و در صورت عدم وجود همسر، زن یک چهارم ارث می برد.
سهم الارث زن به عنوان فرزند
در این صورت چند حالت ایجاد می شود. زمانی که فرزند دختر تک فرزند باشد و پدر و مادر متوفی در قید حیات باشند تک فرزند دختر، یک دوم ارث می برد.
اگر پدر مادر وی زنده نباشند تمام اموال به دخترش می رسد به غیر از میزان یک هشتم که باید به همسر متوفی پرداخت شود.
حال اگر متوفی چند دختر داشته باشد و پدر و مادرش هم زنده باشند. دو سوم به فرزندان دختر ارث می رسد که این دو سوم بین آن ها مساوی تقسیم می شود.
اگر هم پدر و مادر وی فوت شده باشند تمام اموال جز یک هشتم همسر، بین دختران متوفی تقسیم می شود. اگر برخی فرزندان متوفی دختر برخی پسر باشند، به پسر دو برابر دختر ارث می رسد.
به طور مثال اگر مبلغ ارثیه شش میلیون تومان باشد، دو میلیون به دختر و چهار میلیون به پسر تعلق می گیرد.
این موردی است که می تواند حواشی زیادی در بحث ارث ایجاد نماید و موجب اعتراض زنان شود.
سهم الارث زن به عنوان مادر
سهم الارث مادر از فرزندان، در صورتی که متوفی دارای فرزند باشد سهم الارث مادر یک ششم بوده و در صورت نبودن فرزند برای متوفی مادر یک سوم از ماترک را به ارث می برد و این در صورتی است که مادر حاجب (حاجب به معنای مانع ارث بری است، زمانی که متوفی فرزند داشته باشد مادر متوفی مبلغ کمتری ارث می برد) نداشته باشد و اگر حاجب داشته باشد یک ششم از اموال فرزند به او می رسد.
علت اینکه زنان کمتر از مردان ارث می برند چیست؟
در گذشته زنان فعالیت اجتماعی بسیار محدودی داشتند و چه بسا حضور زنان در جامعه امری غیر ممکن بود. لذا همیشه سرپرست خانه مردان بودند و امور مالی خانواده و سازماندهی آن بر عهده مرد خانواده بود.
مردان علاوه بر تامین مخارج زندگی موظف بودند که هزینه ی زن و فرزندان خود را که همان نفقه است بپردازند.
در روایتی از امام صادق (ع) سؤال می‌شود که چرا زن که ضعیف‌تر است و احتیاج به حمایت بیشتری دارد، باید از ارث یک سهم داشته باشد و مرد که از حیث قوای بدنی و جسمانی قوی‌تر از او است، دو سهم از میراث میت را تصاحب نماید؟!
امام (ع) در پاسخ می‌فرماید:
به دلیل این که مرد تکالیف بیشتری داشته و مسئولیت هاى سنگین ترى بر دوش دارد. مرد باید به جهاد برود و مخارجی را در این زمینه متحمل شود، مرد باید علاوه بر مخارج خود، مخارج زندگى همسر خود را نیز تأمین نماید.
با تمام این این اوصاف نقش زنان در مرور زمان در جامعه تغییر کرده است و حضور پر رنگ آن ها در اجتماع موجب سنگین تر شدن مسئولیتشان شده این.
لذا با توجه به وضعیت اقتصادی در دنیای امروز، زنان مسئولیت سنگینی برا گذران زندگی دارند و هم گام با همسرانشان در محیط کار حضور دارند تا بتوانند از نظر مالی در زندگی زناشویی توازن برقرار کنند.
لذا با توجه به اینکه زنان امروزی از حیث وظایف زندگی تنها محدود به امور خانه داری نیستند و برای گذران زندگی بسیاری از آن ها مشغول به کار هستند، می توان این موضوع را مطرح کرد که در حال حاضر زنان هم به نوعی سرپرست محسوب می شوند و دیگر تنها کار کردن یک مرد در خانواده، کفاف هزینه های سنگین را نمی دهد.
حال که زنان در کنار همسرانشان شاغل بوده و مسئولیت امور مالی زندگی را دارند لازم است با استفاده از قوانین شرعی تدابیری اتخاذ شود که زنان هم در این مورد برابر با مردان باشند.
در پایان توجه به این نکته ضروری است که هرگاه در اثر شرایط خاصی حمایت بیشتری از زن یا دختر، ضروری به نظر آید، در چنین مواقعی صاحب مال با اتخاذ تدابیری که در شرع آمده است، می‌تواند حمایت لازم را از فرد مذکور به عمل آورد.
بدین معنا که اگر پدری احیاناً حمایت بیشتری از دختر خود را ضروری تشخیص دهد می‌تواند در ایام حیات خود، قسمتی از اموال خود را به او هبه نماید، یا این که از محل ثلث اموال خود، مبلغی بیش از سهم الارث را از باب وصیت به دختر خود اختصاص دهد.
نتیجه گیری
در گذشته زنان فعالیت اجتماعی بسیار محدودی داشتند لذا بار مسئولیت مالی زندگی به عهده مردان بود. از این رو، مردان چون سرپرست و هدایت گر خانواده بودن بیش از زنان ارث می بردند.
اما در امروزه زنان نقش فعالی در جامعه دارند و تعداد زنان شاغل که بعضا سرپرست هم هستند کم نیست.
لذا با توجه به اوضاع اقتصادی امروز زنان و مردان باید در کنار هم کار کنند تا بتوانند مخارج زندگی زناشویی و فرزندان خود را تامین نمایند.
بر این اساس می توانند به کمک قوانین و مقرراتی که در شرع نیز آمده است، استفاده نمود تا از این زنان نیز در جامعه حمایت شود.
بدین معنا که اگر پدری احیاناً حمایت بیشتری از دختر خود را ضروری تشخیص دهد می‌تواند در ایام حیات خود، قسمتی از اموال خود را به او هبه نماید، یا این که از محل ثلث اموال خود، مبلغی بیش از سهم الارث را از باب وصیت به دختر خود اختصاص دهد.
سوالات متداول
پس از فوت مرد تکلیف مهریه همسر چیست؟
مهر جز دیون ممتاز محسوب می شود. لذا پس از فوت مرد، زن می تواند تمام مهریه خود را از دارایی مرد اخذ نماید. زیرا مهریه دین است و دین حتی پس از فوت هم باید پرداخت شود.
آیا کسی می توان وصیت کند دختر و پسرش برابر ارث ببرند؟
خیر، زیرا این نوع وصیت خلاف شرع و قانون است. لذا اگر کسی چنین وصیتی نماید هر چند وصیت رسمی باشد، اعتبار قانونی نداشت و بدان ترتیب اثر داده نخواهد شد.
مردی که بیش از ۱ همسر دارد نحوه ارث بری سایر همسران چگونه است؟
تنها ازدواج دایم است که زوجین از یکدیگر ارث می برند. لذا اگر سایر همسران مرد ازدواج دایم باشد، مجموعا همه همسران آقا یک هشتم ارث می برند.
اگر مردی فوت کند و مهریه همسرش را پرداخت نکرده باشد آبا مهریه را به روز حساب می کنند و از اموال او به همسر می دهند یا همان مقدار وجه که در عقدنامه قید شده؟
در این صورت اگر مهریه زوجه وجه نقد باشد به نرخ روز تا زمان فوت شوهر محاسبه می شود و مهریه از اموال متوفی پرداخت می شود.
