برای اینکه بتوانید دعوای خود را در دادگاه ها مطرح کنید و دعوای شما شنیده شود باید سمت داشته باشید. یعنی درست است که شما طرف مستقیم دعوا نبوده اید اما از طرف شخص اصلی دعوا، نمایندگی دارید که دعوا را، شما مطرح کنید و پیش ببرید.
مثلا به شما وکالت داده شده است که طرح دعوا کنید که در این صورت شما در دعوا سمت دارید.
حق شکایت از افراد، نهادها و ارگان ها برای همه ی افراد جامعه یک حق قانونی و قابل احترام محسوب می شود که البته یک امر بدیهی نیز محسوب می شود.
اما طرح هرگونه شکایت منوط به رعایت و در نظر گرفتن شرایط قانونی مقرر می باشد. در این نوشته به مبحث ذی سمت بودن و مرتبط بودن طرفین دعوا می پردازیم.
شرایط قانونی لازم برای طرح دعوا
همانطور که بیان شد، قانون گذار برای طرح هرگونه دعوا و شکواییه در مراجع قضایی و البته رسیدگی به آن را منوط به رعایتی شرایطی از سوی شاکی و خواهان نموده است.
شرایط ضروری طرح دعوا:
- اولین شرط داشتن اهلیت است یعنی شخصی که دیوانه است و شخصی که به سن بلوغ نرسیده و کسی که نمی تواند در خصوص امور مالی اش درست تصمیم بگیرد اهلیت ندارند که خود شخصا دعوا را شروع کنند.
- دومین شرط قطعی بودن موضوع دعوا می باشد.
- سومین شرط مشروع بودن موضوع دعواست.
- چهارمین شرط این است که دعوا قبلا رسیدگی نشده باشد.
- پنجمین شرط این است که دعوا اثر داشته باشد.
- ششمین شرط این است که دعوا باید در مهلت قانونی خود طرح شوند.
شرط مهمی که در ادامه بیشتر توضیح داده خواهد شد؛ داشتن سمت است.
اهلیت داشتن برای طرح دعوا
اولین و البته یکی از مهم ترین شرایط طرح شکایت بحث اهلیت شاکی و خواهان می باشد. در واقع منظور از اهلیت، توانایی و اختیار برای برخورداری از حقوق و اختیارات قانونی مصرح در قوانین می باشد که یکی از آنها طرح شکایت در مراجع قضایی می باشد.
بنابراین اشخاصی نظیر صغیر اعم از ممیز و غیر ممیز، اشخاص غیر رشید، و اشخاص مجنون که در زمره ی اشخاص فاقد اهلیت قرار می گیرند نمی توانند به تنهایی اقدام به طرح شکایت نمایند.
بنابر این اگر حقی از دیوانه یا صغیر یا شخص غیر رشید ضایع شود؛ نمایندگان قانونی آنها از جمله ولی، قیم، سرپرست، وکیل و… می توانند با احراز عنوان نمایندگی خود از جانب شخص فاقد اهلیت، اقدام به طرح دعوا نمایند.
قطعی بودن و شک نداشتن موضوع دعوا
موضوع بعدی قطعی و جزمی بودن موضوع دعوا می باشد. بنابراین می بایست خواهان دعوا در هنگام طرح دعوا به قطعی بودن حقوق خود اطمینان داشته باشد و در صورتی که موضوع دعوا بر اساس ظن و احتمال باشد در محاکم دادگستری مورد پذیرش نخواهد بود.
برای مثال اگر علی شک داشته باشد که مبلغی را به دوست خودش رضا قرض داده و رضا پول را بر نگردانده؛ نمی تواند بر اساس شک خود اقدام قانونی کند.
مشروع و قانونی بودن موضوع دعوا
اگر تمام شرایط قرارداد هم تایید کنند که خواهان (مدعی حق) باید به حق و حقوقش برسد؛ اما موضوع دعوا نامشروع باشد باز دعوا خواهان به جایی نمی رسد
مثلا طرفین با هم شرط کنند که در صورت بردن در قمار یک دنگ خانه به دیگری برسد، با توجه به اینکه قمار غیر قانونی است، دعوا راجع به سند زدن خانه در اثر باختن در قمار هم نتیجه ندارد و دعوا رد می شود
تازه مطرح شدن دعوا (مطروحه نبودن دعوا)
دعوا سابقا میان طرفین مطرح یا درحال رسیدگی نباشد؛ به طور کلی پس از اینکه مراجع قضایی به دعوایی مطابق با قانون رسیدگی می نمایند و این دعوا پس از طی مراحل قانونی قطعیت می یابد، دیگر هیچ یک از طرفین دعوا نمی توانند مجددا با طرح همان نوع دعوا در مراجع قضایی خواستار رسیدگی مجدد به دعوا باشند چرا که با وجود این امر، قطعیت حکم دیگر معنایی نخواهد داشت و باز وقت دادگاه گرفته می شود
این موضوع بیانگر قاعده اعتبار امر مختومه می باشد.
قانونی بودن اثر دعوا
قانونی نبودن اثر دعوا؛ در هنگام طرح دعوا می بایست به این موضوع توجه ویژه ای داشت که آیا دعوا در قوانین ما دارای اثر قانونی و مورد حمایت می باشد یا خیر، در مواردی شاهد این موضوع هستیم که به ظاهر خواهان یک دعوا محق دعوا باشد ولی قانون حقی را برای وی پیش بینی ننموده است.
مثلا عقد هبه (همان بخشیدن مال) زمانی صحیح است و منعقد شده که مالی که بخشیده شده تحویل داده شود پس اگر مال تحویل داده نشده، هبه ای شکل نگرفته و طرف مقابل نمی تواند خواستار دادن مال به او بر اساس عقد هبه باشد.
رعایت کردن موعد قانونی دعوا
برخی از دعاوی در قوانین ما وجود دارند که حتما می بایست در موعد قانونی و مقرر شده در قانون توسط خواهان یا شاکی مطرح شوند والا مراجع قضایی علی رغم حق داشتن خواهان دعوا به ادعای وی توجهی نمی نمایند.
برای مثال برای طرح دعوای مطالبه چک، دارنده می بایست الزاما ظرف یک سال از تاریخ برگشت زدن چک در محاکم دادگستری علیه صادر کننده و کلیه مسئولین چک اقدام به طرح دعوا نماید و یا در امور کیفری، برای طرح شکایت در جرائم قابل گذشت نظیر توهین، خیانت در امانت و… می بایست حداکثر از ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، از متهم شکایت نمود در غیر این صورت دیگر موضوع در مراجع قضایی قابل رسیدگی نمی باشد.
اما یک از مهم ترین عوامل در طرح دعوا، بحث ذی سمت و مرتبط بودن دعوا با خواهان و شاکی می باشد که به در ادامه بیشتر به آن پرداخته خواهد شد.
منظور از ذی سمت و مرتبط بودن چیست؟
موارد بیان شده همگی از ویژگی ها و ضروریات خواهان و شاکی در هنگام طرح دعوا محسوب می شوند. اما جدای از موارد فوق مساله ی داشتن سمت و ارتباط در دعوا مساله ی بسیار مهم محسوب می شود که در بسیاری از پرونده های مطرح شده در مراجع قضایی از سوی افراد نادیده گرفته شده و در نتیجه توسط قاضی رسیدگی کننده، دعوا رد می شود.
در خصوص ذی سمت بودن در دعوا می بایست بیان داشت که:
شخصی که اقدام به طرح دعوا می نماید می بایست سمت و ارتباط آن با پرونده در هنگام طرح دعوا توسط قاضی رسیدگی کننده محرز شود.
به عبارتی دیگر خواهان دعوا می بایست در دعوای مطرح شده دارای نفع باشد. کسی که نفع دارد خود به خود سمت هم دارد.
سمت در جایی مطرح می شود که شخصی به نمایندگی دعوا مطرح کند.
منظور از نیابت همان بحث طرح دعوا از سوی قیم، سرپرست، ولی قانونی افراد فاقد اهلیت می باشد که در هنگام طرح دعوا از جانب آنها حتما می بایست به این موضوع در دادخواست تصریح شود و البته مدارکی که اثبات کننده سمت وی باشد زمینه دادخواست شود.
برای مثال حکم دادگاه در خصوص تعیین قیم و یا وکالتنامه وکیل از جمله مدارک اثبات کننده سمت می باشد.
این نکته را نیز به خاطر داشت که؛ تعیین سمت فقط مختص به خواهان یک دعوا نمی باشد، بلکه خوانده دعوا نیز می بایست در دعوا سمت و ارتباط داشته باشد.
بنابراین چنانچه خواهان دارای سمت در دعوا اشتباها علیه خوانده به تصور اینکه در دعوا نفع و سمتی در دعوا دارد دعوایی مطرح نماید، این دعوا پس از اعتراض خوانده و احراز قاضی رسیدگی کننده رد خواهد شد.
جدای از این موضوع مطابق با ماده ۸۵ قانون آئین دادرسی مدنی:
خواهان حق دارد نسبت به کسی که به عنوان وکالت یا ولایت یا قیمومت یا وصایت پاسخ دعوا را داده است در صورتی که سمت او محرز نباشد، اعتراض نماید.
نتیجه گیری
همه ی افراد حق شکایت و طرح دعوا را دارند و این جز حقوقی مسلم و بدیهی آنان می باشد. اما برای اینکه دعوا در مراجع قضایی رد نشود، قانون یک سری شرایطی مانند داشتن اهلیت و قانونی بودن و …. و سمت داشتن را مطرح کرده
منظور از ذی سمت این است که کسی که از جانب خواهان یا خوانده اقدام به طرح دعوا یا دفاع می کند باید نمایندگی قانونی یا وکالت داشته باشد و گرنه دعوا رد می شود.
سوالات متداول
چه مواردی از جمله شرایط قانونی طرح دعوا محسوب می شود؟
مطابق با قوانین رایج، مواردی از جمله؛ مشروع بودن موضوع دعوا، قطعی بودن دعوا، اهلیت در طرح دعوا، دارای سمت در دعوا، طرح دعوا در موعد قانونی و… از جمله شرایط قانونی طرح دعوا محسوب می شود.
منظور از ذی سمت و مرتبط در دعوا چیست؟
اشخاص فقط در صورتی می توانند اقدام به طرح دعوا دیگری نمایند که در دعوای مطروحه از جانب خود یا افراد تحت سرپرست خود نفع و ارتباط داشته باشند و این موضوع که سمت نامیده می شود توسط دادگاه رسیدگی کننده اثبات شود.
آیا ذی حق با ذی نفع متفاوت می باشد؟
هر شخصی که بنابر مدارک و اسناد که در اختیار دارد و خود را در موضوع محق و دارای نفع و فایده ای ببیند می تواند اقدام به طرح دعوا نماید که ذی نفع گفته می شود اما در صورتی که ذی نفع به حکم دادگاه محق و دارای حقی تشخیص داده شود ذی حق گفته می شود.