اجرت المثل واژه ای است در مقابل اجرت المسمی، اجرت المسمی اجرت و مبلغی است که در قرارداد از آن اسم برده شده و از آن روست که از آن به “مسمی” یعنی “نام گذاری شده یا اسم گذاری” شده یاد می شود.
برای مثال اگر در قراردادی که با فردی داریم ضمن انجام گفتگو ها دستمزد فرد را برای نقاشی خانه ۳ میلیون تومان مقرر کنیم این مبلغ اجرت المسمی نامیده می شود، حال اگر در قراردادی درباره این مبلغ توافق نشود و فرد نقاشی خانه را انجام دهد از این جهت که عمل انسان محترم است به وی مبلغی تعلق می گیرد تحت عنوان اجرت المثل، اجرت المثل اجرتی ست مثل و مانند اجرت المسمی که طرق عرف و با نظر کارشناس تعیین می شود ناگفته نماند که اجرت المثل ممکن است از اجرت المسمی بیشتر باشد یا از آن کمتر باشد یا مساوی با اجرت المسمی باشد.
فلسفه اجرت المثل همانطور که گفته شد احترام به عمل انسان است از این جهت که اصل بر این است که فردی را که عملی را برای کسی انجام می دهد آن را مجانی انجام نمی دهد و اصطلاحا اصل بر عدم تبرع و عدم رایگان و مجانی بودن است.
آنچه بیشتر در عرف جامعه درباره اجرت المثل رواج دارد اجرت المثل زوجه و زن است در قبال اموری که در منزل همسر انجام می دهد اموری که شرعا وظیفه وی محسوب نمی شود.
اجرت المثل زن
همانطور که گفتیم عمل انسان محترم است و اصل بر این است که هر کسی فعلی را انجام می دهد مستحق اجرت و دستمزد است و اگر طرفین برای این دستمزد عددی معین نکرده باشند اجرت المثل تعلق می گیرد.
این امر در ماده ۳۳۶ مورد حکم قرار گرفته است مطابق این ماده:
” هر کس بر حسب امر دیگری اقدام به عملی کند که عرفا برای آن عمل اجرتی بوده یا آن شخص عادتا مهیای آن عمل باشد، مستحق اجرت کار خود خواهد بود؛ مگر اینکه معلوم شود که قصد تبرع داشته است “.
اجرت المثل ممکن است مثال ها و مصادیق فراوان داشته باشد اما آنچه مورد بحث ما خواهد بود اجرت المثل ایام زوجیت برای زن یا زوجه است.
درباره اجرت المثل ایام زوجیت ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده بیان حکم کرده است مطابق این ماده:
” چنانچه زن کارهایی را که شرعا بر عهده او نبوده است را به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و این امر برای دادگاه ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن به زن حکم می دهد “.
شرایط دریافت اجرت المثل خانوم
دریافت اجرت المثل توسط زن شرایطی دارد از جمله این که:
- اگر هنگام تقاضای طلاق باشد این تقاضای طلاق توسط زن داده نشده باشد پس اگر طلاق از طرف زن و به درخواست زن باشد اجرت المثلی به وی تعلق نخواهد گرفت.
- تقاضای طلاق توسط مرد به علت اینکه زن وظایف زناشویی خود را انجام نداده نباشد به عبارت دیگر علت درخواست طلاق توسط مرد سرپیچی زن و نشوز زن از ایفای وظایفش نباشد.
- شرط دیگر این است که زن به قصد انجام دادن مجانی این کارها مانند نظافت و آشپزی را انجام نداده باشد و اگر قصد تبرع داشته باشد در انجام کارها مستحق اجرت نخواهد بود.
قصد تبرع یعنی قصد داشته است که رایگان و مجانی این امور را انجام دهد. واژه تبرع به معنی انجام رایگان و مجانی کاری یا انجام به قصد احسان و نیکی است. لذا لازم است انجام این کار ها توسط زن به قصد گرفتن اجرت و دستمزد باشد.
اجرت المثل زن در سال ۹۹
اجرت المثل ایام زوجیت به این خاطر که درباره هر فرد یکسان و مساوی نیست لذا در مورد هر فرد باید جداگانه حساب بشود و اینگونه نیست که مبلغ و عدد معینی از طرف دولت اعلام شود و این عدد را دادگاه با توجه به نظر کارشناس دادگستری اعلام می کند به طوری که کارشناس اجرت یک سال را مشخص می کند و آن عدد را ضرب در تعداد سالیان زندگی مشترک می کند.
کارشناس و دادگاه برای تعیین این مبلغ مواردی را در نظر دارند.
برای مثال اگر زن شاغل بوده یا اینکه همکاری زن در زندگی به چه میزان بوده مد نظر قرار خواهد گرفت.
امکان گرفتن همزمان نصف دارایی مرد و اجرت المثل زن
در عقد نامه ها شرطی وجود دارد به نام شرط تنصیف (نصف کردن) دارایی که اگر طلاق گرفته شود و طلاق به درخواست زوج باشد نصف دارایی مرد به زن داده شود.
- حال سوال این است که آیا این شرط نصف کردن دارایی در هنگام طلاق را می توان با دریافت اجرت المثل جمع کرد یا خیر؟
- به عبارتی آیا زن می تواند هم نصف دارایی مرد را تملک کند و هم اجرت المثل بگیرد؟
در پاسخ باید گفت بله این امر امکان دارد اگرچه در این امر بین دادگاه ها اختلاف شده بود اما دیوان عالی کشور رای وحدت رویه صادر کرده و جمع این دو مورد را مجاز می داند.
اگر زن نتواند اجرت المثل بگیرد تکلیف چیست؟
اگر زن نتواند اجرت المثل بگیرد آن هم با وجود چند شرط مثل اینکه طلاق به درخواست وی نبوده و متخلف از وظایف زناشویی هم نباشد اما برای مثال نتواند ثابت کند که قصد تبرع نداشته و مرد ثابت کند که زن به قصد تبرع این امر را انجام داده است در اینجا به درخواست زن اگرچه اجرت المثل تعلق نمی گیرد اما می تواند به جای آن نحله بگیرد.
نحله همان جانشین اجرت المثل است که اگر به زن تعلق نگیرد نحله را به او می دهند. پس شرایط نحله مانند اجرت المثل است یعنی زن نباید درخواست طلاق داده باشد و مرد هم درخواست طلاقش به علت تخلف زن نباشد.
نحله در واقع یعنی هدیه و بخشش.
نکته ی قابل ذکر این است که نحله با اجرت المثل همزمان قابل دریافت نیست.
تفاوت دیگر نحله و اجرت المثل این است که در نحله اگر مرد توانایی مالی نداشته باشد از او گرفته نمی شود اما در اجرت المثل اگر ثابت شود باید در هر حال پرداخت کند.
تفاوت نحله با مهریه
مهریه غالبا قبل از ازدواج مشخص شده است اما نحله پس از ازدواج و معمولا هنگام طلاق مشخص می شود.
دریافت نحله و یا اجرت المثل ایام زوجیت
همین که احضاریه مرد برای طلاق ابلاغ شد زن می تواند به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کند و درخواست نحله و اجرت المثل ایام زوجیت را بخواهد.
نتیجه گیری
اجرت المثل زن حقالزحمه ای است که وی در قبال انجام کارهایش در منزل شوهر به وی تعلق میگیرد البته با جمع شرایطی که در بالا اشاره کردیم مثل اینکه زن درخواست طلاق نداده باشد و درخواست طلاق مرد هم به علت تخلفات زن و سرپیچی های وی از زندگی نباشد و اینکه زن این امور را مانند نظافت و آشپزی و… را به قصد احسان و بخشش انجام نداده باشد یعنی قصد تبرع نداشته باشد.
سوالات متداول
آیا جمع بین تنصیف دارایی و اجرت المثل زن وجود دارد؟
طبق رای دیوان عالی کشور بله این امر ممکن است.
اگر زنی درخواست طلاق داده باشد آیا می تواند اجرت ایام زوجیت را بگیرد؟
خیر چنین امری ممکن نیس زیرا طلاق باید به درخواست مرد باشد.
اگر مرد به علت نشوز و ناشزه بودن زن درخواست طلاق دهد آیا زن مستحق اجرت است؟
خیر در این باره زن هم به علت تخلفات از وظایف زناشویی خود مستحق اجرت نخواهد بود.