در زندگی مان بارها این جمله را شنیدهایم و در فیلم ها دیده ایم که پدرانی که با رفتار فرزندان خود مخالف هستند و از فرزندشان رضایت ندارند یا فرزند آنها را ترک کرده است، برای تهدید و یا تنبیه به فرزند خود میگوید که: «از ارث محرومت میکنم».
این جمله عموماً در فرزندان ترس و نگرانی ایجاد میکند و بعضاً دیده شده است که فرزند بخاطر این جمله دست از کار خود میکشد و پشیمان میشود.
البته در این میان افرادی وجود دارند که اطلاع حقوقی داشته و میدانند که این عبارت هیچ گونه اساس حقوقی و قانونی ندارد و کسی نمیتواند بدین ترتیب فرزندش را از ارث محروم نماید.
در این مطلب برانیم تا به مطالبی چون: نحوه نوشتن وصیت نامه، مقداری که میتوان از مال را وصیت نمود، امکان محروم الارث کردن فرزندان و … بپردازیم.
چگونه باید وصیتنامه ای لازم الاجرا نوشت؟
نوشتن وصیت نامه اصول خاصی دارد و وفق قانون هر وصیت نامهای معتبر نمیباشد و قانونا باید که وصیت نامه به ثبت برسد تا لازم الاجرا تلقی شود.
باید در نظر داشت که وصیت نامهای که طبق قانون تنظیم شده است لازم الاجر است و اگر بدون رعایت مقررات تنظیم شده باشد فاقد اعتبار است.
برای مثال: اگر فردی بخواهد با وصیت نامه، میزان سهم الارث را تغییر دهد، این امر برخلاف قانون و بی اعتبار است. یعنی متوفی نمیتواند نسبت به تمام اموالش بیان کند که دخترم، دو برابر پسرم ارث ببرد.
آیا میتوان نسبت به تمام اموال وصیت نامه تنظیم کرد؟
بله میتوان نسبت به تمامی اموال متوفی وصیت نامه تنظیم نماید اما مهم آن است که وصیت در بخش مالی صرفاً نسبت به یک سوم اموال متوفی نافذ است و قابلیت اجرا دارد.
به عنوان مثال اگر شخصی ۳۰۰ میلیون تومان مال از خودش بجای گذاشته است، صرفاً میتواند نسبت به ۱۰۰ میلیون آن تعیین تکلیف نماید و بیش از مقدار یک سوم، نیاز به اجازهٔ تمامی وراث دارد.
آیا میتوان فرزندی را از ارث محروم کرد؟
اشخاص تا زمانی که زنده هستند اختیار تام نسبت به اموالشان دارند و میتوانند هر دخل و تصرفی را که میخواهند در اموالشان انجام دهند مثلاً شخص تا زمانی که زنده است به موجب سند رسمی تمامی آپارتمانهایش را به یکی از فرزندانش ببخشد.
همچنین هر فردی در زمان حیاتش میتواند هر وصیتی از اموالش بکند لکن فقط نسبت به یک سوم اموالش این وصیت نافذ و صحیح خواهد بود.
ماده ۸۴۳ قانون مدنی نیز بیان کرده است که وصیتی که بیش از ثلث اموال را شامل شود، نافذ نیست مگر با اجازه تمامی وراث. به عنوان مثال پدری اگر وصیت کند که تمامی اموال مرا به خیریه بدهید، صرفاً یک سوم اموال را میتوان به خیریه داد و دو سوم باقی برای سایر وراث است.و اگر آنها اجازه دهند آن اموال به ملکیت خیریه در می آید.
در نتیجه نکته مهم آن است که ورثه را میتوان صرفاً نسبت به یک سوم اموال محروم نمود نه کلی و طبق ماده ۸۳۷ قانون مدنی اگر متوفی یک یا چند نفر را از ارث محروم کند، نافذ نمیباشد و ارث به آنانی که محروم شدهاند نیز طبق درصد و تقسیم بندی قانونی تعلق میگیرد.
محرومیتهای قانونی و واقعی از ارث کدامند؟
متوفی حق محروم کردن کلی هیچ یک از وراث را از ارث ندارد در ۵ مورد قانون و شرع به کلی فردی کع از اعضای وراث است را محروم الارث میداند که این موارد عبارتند از:
- اگر وارثی مورث خود را به قتل برساند از او ارث نمیبرد: برای جلوگیری از طمع فرزندان و رسیدن سریع به اموال والدین این امر وضع شده است و به عنوان مثال پسری که پدر خود را به قتل برساند از ارث او محروم میگردد.
- کافر از مسلمان ارث نمیبرد: البته مسلمان از کافر ارث میبرد، به عنوان نمونه اگر پدری مسلمان باشد ولی فرزندش زرتشتی شده باشد، دیگر از پدرش ارث نخواهد برد.
- ولدالزنا از والدینش ارث نمیبرد: اگر بچهای از رابطه نامشروع متولد شده باشد از هیچ یک از مادر و پدرش ارث نخواهد برد.
- اگر لعان میان زن و شوهر اتفاق افتد از هم اث نمی برند: در صورتی که زن و شوهر با وجود شرایط یکدیگر را لعن کنند دیگر حتی در زمان عده نیز از هم ارث نمیبرند.
لعان زمانی است که مرد چهار بار سوگند یاد می کند که زنش را در حال زنا دیده است و در آخر می گوید لعنت خدا بر من اگر دروغ بگویم و در مقابل زن چهار بار می گوید که این ادعای همسر دروغ است و در آخر می گوید که اگر ادعا همسرم راست باشد خدا من را لعنت کند. - در نفی ولد پدر و فرزند ارث نمی برند: اگر پدری بوسیله لعان اعلام کند و نفی کند که این بچه فرزند من است نه پدر از فرزند ارث میبرد و نه فرزند از پدرش. ولی اگر پدر از لعانی که کرده است رجوع کند، فرزند از پدر ارث میبرد ولی پدر همچنان از فرزندش ارث نمیبرد.
نمونه وصیت نامه محروم کردن از ارث
در ابتدای مطلب شخص وصیت کننده باید بعد از نام و یاد خدا ذکر کند که این وصیت وصیت شرعی و قانونی بنده می باشد.
بعد از این عبارت ذکر میکند که این وصیت در زمان کمال و عقل و اختیار نوشته شده است و سایر وصیت های قبلی اعتباری ندارد.
این وصیت نامه شش قسمت دارد:
قسمت اول: تعیین وصی، ناظر و قیم
- جناب الف ساکن … به شماره تلفن: … وصی بنده است.
- جناب ب ساکن … به شماره تلفن: …ناظر بنده است.
- جناب ج ساکن: …به شماره تلفن: …نیز قیم فرزندان صغیر بنده است.
قسمت دوم: تعیین تکلیف بدهکاریها
بدهیهای اینجانب به شرح زیر میباشد:
- تمام مهریه همسرم خانم …. که مبلغ … میباشد.
- خمس در آمد های اینجانب از سال خمسی گذشته تا زمان فوت (با ذکر مبدا سال خمسی).
- میزان خمس سال های قبل (مبلغ دقیق).
- میزان زکات سال های قبل (مبلغ دقیق).
- حج واجب یعنی حج تمتع به عهده من میباشد (نمیباشد).
- رد مظالم به مبلغ … (مبلغ دقیق یا تخمینی).
- به فلان افراد (اسامی و شماره تلفن ) فلان مبالغ (مبلغ دقیق) را بدهکارم.
- اماناتی که فلان افراد (اسامی و شماره تلفن ) نزد من دارند و باید به صاحبان آن برگردد.
قسمت سوم: وصیت یک سوم اموال
یک سوم از اموالم در این زمینه ها هزینه گردد:
- نماز و روزه
- رد مظالم
- کفاره
- غسل و کفن و دفن
- وصیت برای اشخاصی که طبق طبقات ارث ارث نمی برند مانند عمو
- بقیه ثلث اموالم به فلان فرزندم برسد
قسمت چهارم: مطالبات
از فلان افراد (اسامی و شماره تلفن ) فلان مبلغ (میزان دقیق مبلغ) را طلب دارم.
قسمت پنجم: وصایای اخلاقی
در این قسمت معمولا توضیحات شخص متوفی به فرزندان در خصوص فضائل اخلاقی نگاشته می شود.
قسمت ششم: فهرست اموال
در این قسمت شخص وصیت کننده باید تمام اموال اعم از منقول مانند ماشین یا غیر منقول مانند خانه و باغ و ویلا را در وصیت نامه خود ذکر کند.
در پایان نیز نگاشته می شود که این وصیت نامه در شش قسمت با گواهی… نوشته شده و در دفتر خانه فلان شماره… به ثبت رسیده و قسمتی که شخص وصیت نامه دوست دارد در آنجا دفن شود هم در پایان ذکر می نماید. وصیت نامه به امضا شخص موصی (همان وصیت کننده) وصی و ناظر و شاهدین میرسد.
نتیجه گیری مبحث محرومیت از ارث
طبق گفته های موجود در این مطلب عبارت محروم کردن از ارث هیچ منشا قانونی و قابل اعتباری ندارد و جای آن فقط در فیلم ها و سریال های ایرانی می باشد.
پدر و مادر در هیچ صورت و در هیچ شرایطی نمی توانند و حق این را ندارند که فرزند خود را از ارث محروم کنند یا در مورد نحوه و درصد تقسیم ارث تصمیم گیری نمایند مگر تصمیم در خصوص یک سوم کل اموال آن هم در وصیت نامه معتبر. زیرا ارث از قواعد آمره هست و کسی نمی تواند بر خلاف آن توافقی ایجاد کند.
تنها راه حل محروم کردن فرزندی از ارث، بیع و تملیک تمام اموال در زمان حیات به سایر فرزندان است یا اگر می خواهند که برای خود در زمان حیاتشان، حاشیه ی امنی ایجاد کنند و ترس بیرون انداختن توسط فرزندان (در صورت به نام زدن کل اموالشان به آنها) را نداشته باشند؛ می توانند اموال خود را به فرزندانی که میخواهند فقط آنها ارث ببرند صلح عمری کنند که در این حالت تا زمان مرگ می توانند از منافع آن استفاده نمایند.