یکی از دغدغه های افراد اداره ی امور آن ها در موارد مختلف پس از مرگشان است. افراد پیش از مرگ می توانند فردی را به عنوان وصی انتخاب کنند تا اداره ی امورات آن ها را پس از فوت بر عهده گیرد.
این انتخاب بسیار مهم و دارای برخی چالش ها است که باید در آن دقت های لازم صورت گیرد. زیرا قرار است فردی که تحت این عنوان انتخاب می شود در دستاور های فرد دخل و تصرفاتی داشته باشد.
از همین رو طبق فقه اسلامی و قانون شرایطی برای وصی وجود دارد که لازم است اشخاص پیش از انتخاب با آن آشنا باشند.
در این نوشتار، مطالبی در خصوص وصی و اختیاراتش جهت آگاهی بیشتر ارائه خواهد شد.
تعریف وصی
پیش از فوت افراد می توانند نوشته ای را تحت عنوان وصیت نامه تنظیم نمایند که علاوه بر تقسیم اموال، فردی را برای اداره امور پس از فوت انتخاب نمایند که به آن شخص منتخب وصی گفته می شود.
ماده ی ۸۲۶ قانون مدنی فرد وصیت کننده را موصی و کسی که برای اداره ی امور توسط وی انتخاب می شود را وصی معرفی کرده است.
به بیان دیگر وصی کسی است که وصیت کننده او را انتخاب می نماید تا پس از مرگ وی، طبق وصیت نامه حق دخل و تصرف در امور یا اموال میت را دارد.
انواع وصیت
وصیت شامل دو نوع است که به شرح ذیل می باشد:
- وصیت تملیکی: وصیت تملیکی عبارت است از اینکه کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش در اختیار شخص دیگری قرار دهد.
- وصیت عهدی: وصیت عهدی عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مأمور می نماید.
از تعاریف بالا این برداشت می شود که وصی در خصوص مورد دوم وصیت یعنی وصیت عهدی بکار گرفته می شود.
شرایط وصی
- حدود و اختیارات اعمال وصی را موصی (وصیت کننده) تعیین می کند. لذا در صورت تجاوز از اختیاراتش اعمال حقوقی او باطل می شود و در عواقب آن ضامن است.
- وصی در خصوص اموالی که حسب وصیت در اختیار او قرار داده شده در حکم امین است و ضامن نیست مگر در صورت تعدی و تفریط
- صغیر (کودک) را می توان به انفاق یک فرد کبیر (بالغ و عاقل) وصی قرارداد. در این صورت اجرای وصیت با فرد کبیر خواهد بود تا زمانی که صغیر رشد و بلوغ یابد.
- غیر از پدر و جد پدری کسی حق ندارد برای صغیر وصی قرار دهد.
تعدد وصی
وصیت کننده می تواند برای انجام امور خود پس از مرگ چند وصی انتخاب نماید. در این صورت اگر چند وصی قرار دهد، امور را به صورت مجتمعا و با یکدیگر انجام می دهند.
مگر این که وصیت کننده در وصیت به وضوح ذکر کرده باشد، که هر یک از اوصیا به صورت مستقل نیز می توانند امور مورد وصیت را انجام دهند.
لازم به ذکر است ماده ۸۵۵ قانون مدنی مقرر می دارد:
مُوصی می تواند چند نفر را به نحو ترتیب وصیّ معین کند به این طریق که اگر اولی فوت کرد دومی وصیّ باشد و اگر دومی فوت کرد سومی باشد و هکذا.
خودداری از مسئولیت توسط وصی
وصی می تواند از پذیرش این مسئولیت خودداری کند و آن را رد کند. لازم است که در این صورت قبل از فوت میت به او اطلاع دهد که تمایلی به پذیرش این مسئولیت ندارد.
اما هرگاه با وجود اینکه قبل از فوت وصیت کننده، وصی آگاهی داشت که مایل به اداره امور وصیت کننده نیست، و از اینکه به عنوان وصی انتخاب شده است اطلاع داشت اما قبل از مرگ وصیت کننده به وی اطلاع نداد که این مسئولیت را نمی پذیرد؛ موظف به اجرای وصیت است و نمی تواند آن را کنار بگذارد.
مقایسه وصی و وکیل
- بسیاری از امور را می توان با توکیل به غیر انجام داد اما اموری که قائم به شخص هستند و انسان باید فقط خودش آن را انجام دهد محدود اند. اما اموری که مورد وصایت قرار می گیرند برعکس امور قابل ارجاع به وکالت محدود می باشد.
- موکل هم می تواند حدود اختیارات وکیل را تعیین نماید و هم می تواند اختیارات وسیعی را به وی دهد. اگر وکیل از حدود اختیاراتش تجاوز کند؛ در صورتی عملش قانونی خواهد بود که مورد قبول وکیل واقع شود.
اگر وصی از حدود اختیاراتش خارج شود و کاری را بدون اینکه صلاحیتش را داشته باشد انجام دهد و یا از انجام کاری عمدا خودداری نماید و یا تعدی و تفریط کند، ضامن و منعزل می شود. - وکالت برای زمان حیات موکل است ولی وصایت پس از فوت وصیت کننده آغاز می شود.
نتیجه گیری
همانطور که افراد در زمان حیات برای ادارای برخی امور خود به امین یا وکیل احتیاج پیدا می کنند پس از مرگ هم همین اتفاق می افتد.
افراد می توانند پیش از فوت کسی را جهت اداره ی امور خود انتخاب کنند، در قانون به این فرد وصی می گویند.
وصی از زمان فوت وصیت کننده مامور به انجام وصیت است. لازم ب ذکر است قبول وصی در وصیت شرط نیست و اگر وصی پس از فوت موصی از این انتخاب اطلاع یابد نمی تواند مسئولیت محول شده را رها کند و آن را رد کند.
اما اگر پیش از فوت موصی اطلاع یابد می تواند وصی شدن را رد نماید.
همچنین وصی علاوه بر اداره امور مالی ممکن است وظیفه مواظبت و سرپرستی از افراد را بر عهده گیرد.
سوالات متداول
وصی در چه صورت ضامن است؟
وصی در صورتی که به وظایفی که به وی محول شده است عمل نکند یا از حیطه وظایف خود خارج شود، یعنی تعدی و تفریط کند ضامن است.
آیا وصی می تواند وصایت را قبول نکند؟
بله؛ وی می تواند تا زمان حیات موصی (وصیت کننده) جواب منفی خود را اعلام نماید. در غیر این صورت پس از فوت موصی نمی تواند مسئولیت خود را رد کند.
آیا بر جنین می شود وصیت کرد؟
وصیت بر حمل صحیح است و تملک او منوط به این است که زنده متولد شود.
