نسخ قانون چیست؟

شما می‌توانید با به اشتراک گذاشتن دیدگاه و تجربیات خود در انتهای مقاله به گفتمان آنلاین با کارشناسان وینداد و دیگر کاربران بپردازید.

آنچه در این مقاله می آموزیم

نسخ قانون به زبان ساده به این معناست که قانونی که وضع شده اعتبار آن با وضع یک قانون دیگر از بین برود. برای مثال اگر در یک ماده حکمی مقرر شود و در سال بعد، قانون گذار آن حکم را حذف کند یا امر دیگری را جایگزین آن کند نسخ قانون رخ داده است.

با نسخ و از بین رفتن قانون اعتبار آن از دست می رود و دیگر قابل اجرا نیست پس بسیار مهم است بدانیم که چه موادی نسخ شده اند و چه موادی پابرجا هستند.

در ادامه همراه ما باشید تا در این باره مطالبی را بیان کنیم.

وکیل پایه یک دادگسترینسخ قانون یعنی چه؟

وقتی یک قانونی تصویب می شود و بعد از مدتی قانون دیگری بیاید و آن را بی اعتبار اعلام کند یا قانون دیگری را به جای آن تصویب کند نسخ قانون گفته می شود.

برای مثال ما قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۱۸ را داشتیم و سال ۱۳۷۹ قانون جدید تصویب شد و قانون قبلی به کلی نسخ شد.

نسخ قانون یعنی چه؟

انواع نسخ کدام است؟

نسخ به دو صورت صریح و ضمنی است.

نسخ صریح به این معناست که قانون گذار به صورت مستقیم و با ذکر کردن اسم، یک قانون را نسخ می کند برای مثال در قانون جدید ذکر می شود که مواد قانون قبلی نسخ شده اند لذا این گونه به صراحت قانون قبلی را نسخ می کند.

اما گاهی نسخ، ضمنی و غیر مستقیم است یعنی این که قانون مستقیم و با صراحت اعلام نسخ یک ماده را اعلام نمی کند بلکه قانونی جدید تصویب می کند که با قانون قبلی متضاد و مغایر است و با آن جمع نمی شود اینجاست که چون قانون ۲ امر را تصویب کرده و مستقیما نگفته که قانون اولی نسخ شده اما این دو با هم مغایر هستند و با هم جمع نمی شوند می توان گفت به صورت غیر مستقیم نسخ شده است.

مثال برای نسخ صریح

برای این مورد باید گفت که قانون حمایت خانواده سال ۱۳۹۱ در آخرین مواد خود این گونه قوانین دیگر را نسخ میکند.

ماده ۵۸ ـ از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون، قوانین زیر نسخ می گردد:

  •  قانون راجع به ازدواج مصوب ۲۳/۵/۱۳۱۰.
  •  قانون راجع به انکار زوجیت مصوب ۲۰/۲/۱۳۱۱.
  •  قانون اصلاح مواد (۱) و (۳) قانون ازدواج مصوب ۲۹/۲/۱۳۱۶.
  •  قانون لزوم ارائه گواهینامه پزشک قبل از وقوع ازدواج مصوب ۱۳/۹/۱۳۱۷.
  •  قانون اعطاء حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران آنها مصوب ۶/۵/۱۳۶۴.
  • و …

این نوع نسخ که قانون مستقیما از نسخ قوانین دیگر سخن میگوید نسخ صریح هستند.

مثال برای نسخ صریح

مثال برای نسخ ضمنی

همانطور که گفته شد در نسخ ضمنی قانون، مستقیما بر از بین رفتن قانون قبلی یا ماده سابق، اشاره نکرده است؛ اما از مغایرت قانون جدید و قانون قدیم متوجه می شویم که قانون گذار خواسته است که دیگر مقرره قبلی حاکم نباشد و آن موضوع تابع مقرره جدید باشد‌.

برای مثال در بیع شرط که طبق قانون مدنی اثر تملیک مال دارد؛ قانون در جای دیگر اثر رهن بر آن بار کرده است که نوعی نسخ ضمنی این قضیه است‌.

حالت های نسخ ضمنی

در نسخ ما همیشه با یک قانون جدید یا موخر و یک قانون سابق سر و کار داریم.

اگر ۲ قانون یا ۲ ماده قانونی با هم مخالف بودند و قانون صراحتا هیچ کدام را نسخ نکرد به این شکل عمل می کنیم:

اگر قانون مقدم یا سابق و قانون موخر یا جدید هر دو قانون خاص باشند باید گفت که قانون جدید (مقدم) قانون قبلی (مقدم) را نسخ کرده است.

اگر قانون مقدم عام باشد و قانون جدید خاص باشد در اینجا قانون خاص قانون عام را نسخ می کند به صورت جزئی‌.

اگر قانون مقدم خاص باشد و قانون جدید یا موخر عام باشد در اینجا قانون عام جدید قانون خاص قدیم یا مقدم را نسخ ضمنی نمی کند. مگر خودش بیان کرده باشد.

اگر هر دو قانون عام باشند در اینجا قانون جدید، قانون مقدم را نسخ نمی کند‌.

مثال برای نسخ ضمنی

دیگر انواع نسخ

  • نسخ کلی: گاهی قانون جدید می آید و قانون سابق را به طور کلی و کامل از بین می برد و بی اعتبار می کند در اینجا نسخ کلی رخ داده است برای مثال قانون مجازات جدید سال ۹۲ قانون مجازات سابق را نسخ کلی کرده است.

 یا قانون آیین دادرسی مدنی سال ۷۹ قانون آیین دادرسی مدنی سال ۱۳۱۸ را کامل نسخ کرده.

  • نسخ جزئی یا اصلاح قانون: در نسخ جزئی، یک قانون به طور کلی نسخ نمی شود بلکه برخی مواد یا یک ماده آن نسخ می شود و بی اعتبار می شود. و با نسخ یک ماده یا قسمتی از آن قانون باقی قسمت ها همچنان معتبر هستند‌.

برای مثال قانون اوقاف برخی موارد قانون مدنی را در بخش وقف نسخ کرده یا تخصیص زده است.

  • نسخ تبعی: گاهی مواد یک قانون به هم پیوسته اند و هر کدام در ادامه دیگری و برای تکمیل آن وضع شده اند؛ حال اگر قانون یکی از آن مواد را نسخ کند آن موادی که از قانون نسخ شده نیز تبعیت می کردند به تبع آن نسخ و بی اعتبار می شوند.
  • نسخ نسبی یا تخصیص: منظور از نسخ نسبی تخصیص است به این معنا که آن قانون یا ماده قانونی به طور کامل نسخ نشده است؛ بلکه دیگر بر برخی از مصادیق آن اعمال نمی شود اما بر باقی مصادیق همچنان حکم فرما خواهد بود. به عبارتی در تخصیص یک موارد خاصی را از حکم خارج می کنیم.

برای مثال طبق قانون آیین دادرسی مدنی اگر تعهد فردی پولی باشد تحت شرایط و قید هایی به نرخ روز محاسبه می شود برای پرداخت اما طبق قانون دیگری مهریه در هر حال به نرخ روز خواهد بود در اینجا دیگر آن شرایط را نمی خواهد و این نوعی تخصیص است.

انواع نسخ

نتیجه گیری

نسخ به معنای بی اعتباری قانون سابق به وسیله قانون جدید یا موخر است که ممکن است صورت های مختلفی داشته باشد که در بالا به آنها اشاره شد.

قانون جدیدی که قانون سابق را نسخ می کند ناسخ و قانون سابق منسوخ نامیده می شود.

سوالات متداول

نسخ چیست؟

 بی اعتباری یک قانون با وضع قانون جدید را به اصطلاح نسخ میگویند.

نسخ قانون چه اقسامی دارد؟

 نسخ حالات مختلفی دارد مثل نسخ صریح، نسخ ضمنی، نسخ تبعی، نسخ نسبی و… که به آن ها در بالا اشاره شد.

تفاوت نسخ با تخصیص در چیست؟

در واقع تخصیص نوع نسخ نسبی است به این معنا که در نسخ مطلق آن قانون و یا ماده به طور کلی بی اعتبار می شود اما در تخصیص برخی از مصادیق آن از حکم خارج می شود.

مقالات دیگر

با ما در ارتباط باشید