امروزه با افزایش دسترسی به فضای مجازی و فراگیر شدن آن، ارتکاب برخی جرایم نیز از طریق این محیط، میسر شده است. از جمله می توان به جرم کلاهبرداری و اخاذی در فضای مجازی اشاره نمود.
کلاهبرداری و اخاذی اگرچه اغلب با هم به کار می روند ولی هرکدام دو جرم مجزا و دارای ارکان و عناصر مخصوص به خود می باشند. مجازات این دو جرم در فضای مجازی متفاوت از ارتکاب آن به شیوه عادی می باشد و به موجب قانون جرایم رایانه ای تعیین شده است.
اما مجازات هرکدام از این دو جرم چه میزان است؟ شرایط ارتکاب آن ها چیست و چه تفاوتی با ارتکاب آن در حالت عادی دارد؟ چگونه و در چه مرجعی باید از شخصی که مرتکب این جرم علیه ما شده شکایت کنیم؟
در این نوشته به بررسی کامل شرایط این جرایم و مجازات آن ها و نحوه و مراحل شکایت از این جرم می پردازیم. ابتدا لازم است تعریفی از هر کدام از این دو جرم ارائه نماییم.
کلاهبرداران اینترنتی چه کاری انجام می دهند؟
به طور کلی کلاهبرداری در مفهوم سنتی عبارت است از توسل به وسایل متقلبانه برای بردن مال متعلق به دیگری. همین تعریف برای کلاهبرداری در فضای مجازی نیز به کار می رود با این تفاوت که محیط ارتکاب آن دو متفاوت است و همچنین وسایلی که برای ارتکاب جرم به کار می رود نیز متناسب با فضای مجازی است.
برای مثال در کلاهبرداری اینترنتی از طریق دستکاری در داده ها و سامانه ها برای فریب دیگری و بردن مال او استفاده می شود.
در ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه ای مصوب ۱۳۸۸ برابر با ماده ۷۴۱ قانون تعزیرات جرم کلاهبرداری رایانه ای و مصادیق آن تعریف شده است:
ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه ای مصوب ۱۳۸۸ این چنین بیان میدارد:
“هر کس به نحو غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه مال یا وجه یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری کسب کند؛ علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد .”
همچنین ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲ نیز مقرر می دارد:
” هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام ها، برنامه ها و سیستم های رایانه ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف داده پیام، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره دیگران را فریب دهد و یا سبب گمراه شدن سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی کسب نماید و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می شود .”
به موجب این دو ماده شرایط ارتکاب جرم کلاهبرداری اینترنتی به قرار زیر می باشند:
۱-انجام کار های مادی: از قبیل ورود داده و اطلاعات به سامانه های اینترنتی از طریق هک کردن: برای مثال کسی با هک کردن سامانه بیمه، اطلاعاتی مبنی بر پرداخت حق بیمه خود وارد حساب خود کند.
محو داده ها و اطلاعات از سامانه های اینترنتی: برای مثال شخصی از طریق هک کردن سامانه مالیاتی کشور، بدهی مالیاتی خود را حذف نماید.
ایجاد اطلاعات و داده هایی که قبلا وجود نداشته اند در سامانه های اینترنتی: برای مثال ایجاد حساب سهام برای خود در سامانه اینترنتی سازمان بورس، متوقف کردن جریان دسترسی به اطلاعات، مختل کردن عملکرد سامانه های اینترنتی.
۲- غیر مجاز بودن اعمال ارتکابی: یکی دیگر از شرایط ارتکاب جرم کلاهبرداری در فضای مجازی، اینست که رفتارهایی که در قسمت قبل گفته شد مانند ورود، محو، ایجاد و اختلال در سامانه ها و… می بایست به شکل غیر قانونی انجام شود.
بنابراین انجام این اعمال توسط پلیس فتا مثلا هک کردن و اخلال و توقف در سامانه های اینترنتی که در راستای انجام وظیفه انجام می دهند کلاهبرداری اینترنتی محسوب نمی شود؛ زیرا ماموران پلیس فتا به موجب قانون مجاز به انجام این کار ها می باشند.
۳- کسب کردن مال یا وجه یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری: جرم کلاهبرداری رایانه ای در صورتی محقق می شود که انجام اعمال متقلبانه نظیر ورود داده و اخلال در سامانه ها و … باعث کسب منفعتی برای شخص شود که این منافع و خدمات باید مالی باشند و باعث ایجاد یک نفع مالی برای شخص شوند.
بنابراین در صورتی که شخصی با ورود به سامانه اینترنتی دانشگاه خود، نمراتش را تغییر دهد چون مستقیما نفعی که مالی باشد برای او به دست نمی آید نمی توان عمل او را مصداق کلاهبرداری رایانه ای دانست.
اگرچه ممکن است جرم دیگری محسوب شود. و یا مثلا عمل شخصی که با هک کردن سامانه نظام وظیفه، مدت خدمت خود را کاهش دهد نیز چون مستقیما باعث ایجاد نفع مالی برای او نمی شود، کلاهبرداری اینترنتی محسوب نمی شود.
۵- داشتن قصد فریب دیگری و بردن مال وی: در کلاهبرداری باید شخص، آگاهانه و از روی علم و قصد این عمل را انجام دهد به عبارت دیگر میبایست اولا اعمالی نظیر دستکاری در سامانه های اینترنتی را با هوشیاری و آگاهانه انجام دهد و در ثانی این اعمال را به قصد فریب و بردن مال دیگری انجام دهد.
بنابراین شخصی که بدون داشتن قصد کلاهبرداری و سوء استفاده از داده های الکترونیکی و به طور اتفاقی اطلاعاتی را وارد سامانه ای کند یا از سامانه ای محو کند و… حتی اگر منجر به کسب مال یا منفعتی برای او شود چون او عمدی در این کار نداشته است مجازات نخواهد شد.
مجازات جرم کلاهبرداری در فضای مجازی چیست؟
به موجب ماده ۱۳ قانون جرائم رایانه ای مصوب ۱۳۸۸:
«هر کس به نحو غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری کسب نماید؛ علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم می شود».
در مورد دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی هم باید گفت که با لحاظ رای وحدت رویه شماره ۷۲۹ مورخ ۱/۱۲/۱۳۹۱ دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از جرم که پول به نحو متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد برای رسیدگی صالح است.
جرم اخاذی در فضای مجازی
اخاذی که به آن باج گیری و حق یا حقالسکوت نیز گفته می شود؛ به معنای گرفتن مال یا چیزی از طریق تهدید و زورگیری می باشد. اصولا هدف از اخاذی کردن کسب مال یا گرفتن خدمات از فردی به طور غیر قانونی و از روی اجبار می باشد.
حال در صورتی که این عمل در فضای اینترنت و شبکه های مجازی و از طریق آن انجام شود اخاذی در فضای مجازی می باشد.
برای ارتکاب جرم اخاذی در فضای مجازی دو شرط لازم می باشد:
- شرط اول تهدید کردن می باشد. تهدید باید یک عمل غیر قانونی باشد. برای مثال تهدید به پخش کردن عکس های خصوصی شخصی در فضای مجازی.
- شرط دوم درخواست پول یا اصطلاحا باج و یا انجام دادن یک کار توسط شخص اخاذ می باشد. بنابراین در صورتی که درخواست کردن پول یا انجام دادن کاری با تهدید همراه باشد، جرم اخاذی به وقوع پیوسته است. مثلا شخصی دختری را تهدید کند که اگر با او رابطه جنسی برقرار نکند عکس های خصوصی اش را در اینستاگرام پخش می کند.
حکم اخاذی در فضای مجازی به موجب قانون:
به موجب ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی:
«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او کند، اعم از اینکه از این طریق تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا زندان از دو ماه تا دو سال محکوم می شود».
بنابراین به موجب این ماده، مجازات جرم تهدید و اخاذی در فضای مجازی یا از ۱ تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود و یا دو ماه تا دو سال حبس. ” یا ” در این ماده به این معناست که یکی از این دو مجازات اعمال خواهد شد که قاضی با توجه به اوضاع و احوال و شخصیت مجرم، یکی از این مجازات ها را برای این جرم در نظر خواهد گرفت.
همچنین بر اساس ماده ۷۴۵ قانون مجازات اسلامی هر کس به وسیله سامانههای رایانهای یا مخابراتی صوت، تصویر و یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او جز در موارد قانونی منتشر و در دسترس دیگران قرار دهد، به طوری که منجر به ورود ضرر یا عرفاً موجب ضربه به حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
چگونه از جرم کلاهبرداری و اخاذی در فضای مجازی شکایت نماییم؟
در صورتی که با جرم کلاهبرداری یا اخاذی در فضای مجازی مواجه شدید به چند طریق زیر می توانید اقدام نمایید:
- مراجعه حضوری به دادسرای جرایم رایانه ای و بیان شکایت خود به صورت شفاهی و یا کتبی از طریق شکواییه. این دادسرا وظیفه رسیدگی به جرایمی که در فضای مجازی و رایانه صورت می گیرد را دارا می باشد .
پس از آنکه تشکیل پرونده انجام شد و رسیدگی به جریان افتاد دادسرا برای بررسی بیشتر موضوع، پرونده را به پلیس فتا ارجاع می دهد . - ورود به سامانه اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) و کلیک روی آیکون ارتباطات مردمی و ثبت مشخصات و نشانی شماره خود در آن قسمت. پس از آن پلیس فتا با شما تماس می گیرد و پیگیر پرونده شما می شود.
- مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت شکایت خود از آن طریق.
در ادامه یک نمونه متن شکواییه اخاذی و کلاهبرداری در فضای مجازی را برای شما ارائه میدهیم.
نمونه متن شکایت از جرم اخاذی در فضای مجازی:
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب:
با سلام
بدین وسیله اینجانب …… به نشانی ….. علیه آقای …… با شماره ناشناس – به آدرس………. – شکایت خود را به شرح زیر بیان می دارم.
آقای … از طریق هک کردن حساب کاربری بنده در اینستاگرام که خصوصی بوده و صرفا خانواده ام امکان دسترسی به آن را داشته اند تصاویر خصوصی و خانوادگی ام را ذخیره و بنده را تهدید به انتشار عمومی این عکس ها در ازای درخواست های غیر اخلاقی اش نموده است.
لذا خواهشمند است جهت حفظ حیثیت شخصی و خانوادگی بنده در اسرع وقت ایشان را جلب و قرار مجرمیت شان را صادر نمایید.
با سپاس
نمونه متن شکایت از کلاهبرداری در فضای مجازی:
نام و نشانی شاکی:
نام و نشانی مشتکی عنه: سایت www…..
موضوع شکایت: کلاهبرداری اینترنتی
دلایل: رسید اینترنتی پرداخت وجه – تصویر وبسایت مربوطه- استعلام
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب (دادسرای جرایم رایانه ای)
با سلام
احتراما؛ به استحضار می رساند:
اینجانب در تاریخ ۳/۷/۹۹ اقدام به خرید اینترنتی یک دستگاه موبایل ال جی به مبلغ نه میلیون تومان از سایت …. نموده ام. با توجه به تصویر نماد این محصول در پایین صفحه اعتماد کرده و نیمی از وجه را اینترنتی پرداخت نمودم. پس از چند روز و پیگیری های مکرر کالا به بنده تحویل داده نشد و بنده متوجه شدم سایت مزبور کلاهبردار بوده و تصویر پایین صفحه نیز تقلبی بوده است.
خواهشمندم با توجه به ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه ای قرار مجرمیت کلاهبردار را صادر نمایید.
با تشکر
همانطور که ملاحظه نمودید در این دو شکواییه شرایط دو جرم کلاهبرداری و اخاذی اینترنتی به طور دقیق تحقق یافته است.
