زمانی که زن و مردی با یکدیگر پیمان زناشویی می بندند و ازدواج می کنند، یکسری از وظایف و تکالیف در قیال یکدیگر پس از عقد برای آن ها بوجود می آید.
برخی از این تکالیف در ازدواج امری اجباری و بنیانی در می باشد که عدم رعایت آن و استنکاف از اجرای آن ها علاوه بر بروز مشکلات زناشویی و متلاشی شدن ازدواج؛ دارای ضمانت اجرا نیز می باشد.
پرداخت نفقه جزء موازی است که پس از ازدواج بر عهده مرد می باشد و عدم پرداخت آن عواقبی را برای وی به همراه خواهد داشت.
در این بخش درباره ترک نفقه و مجازات آن مطالبی کارآمد مطرح خواهد شد.
تعریف ترک انفاق
برای اینکه ترک انفاق را تعریف کرد ابتدا لازم است با معنای واژه انفاق آَشنا شد. انفاق از ریشه «ن-ف-ق» است. نفَقه در لغت به معنیِ هزینه، خرج، اخراجات، خرج هر روزه، خرجی، آمده است.
افراد واجب النفقه کسانی هستند که به حکم قانون حق دارند، خرج معاش خود را از دیگری که از اقارب آنها محسوب می گردد بستانند.
این افراد حسب مقررات مواد ۱۱۰۶، ۱۱۹۵ و ۱۲۰۹ قانون مدنی عبارتند از زوجه دائم، پدر، مادر، اولاد، نوه ها و اجداد.
حال زمانی که شخص این خواسته های متعارف را برآورده نکند و از آن سرپیچی نماید مرتکب ترک انفاق شده است.
این ترک فعل در قانون دارای ضمانت اجرای کیفری می باشد.
زیرا زمانی که قانون وظیفه ای را را بر عهده شخصی می گذار و وی از آن سرپیچی می کند باید راهی وجود داشته باشد که در صورت عدم اجرای آن، این کار بر او تحمیل شود.
نفقه فرزند تحت حمایت
علاوه بر این ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست (مصوب ۲۹/۱۲/۱۳۱۳) در خصوص فرزندخوانده مقرر داشته:
«وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام، نظیر حقوق و تکالیف اطفال پدر و مادر داراست.»
که مفاد این ماده حاکی از آن است که مقنن فرزند خوانده را نیز مانند اولاد، جزء اشخاص واجب النفقه محسوب کرده و همان تکالیفی را که در رابطه با ابوت بر ذمه پدر گذارده در اینجا نیز بر عهده او نهاده است.
در مورد اطفال نامشروع نیز، قسمتی از رأی وحدت رویه شماره ۶۱۷ _ ۳/۴/۱۳۷۶ اشعار داشته:
«…. زانی پدر عرفی طفل تلقی و در نتیجه کلیه تکالیف مربوط به پدر …. بر عهده وی میباشد…»
که با توجه به مفاد رأی صادره باید گفت که چنین به نظر می رسد که ترک انفاق نسبت به طفل ناشی از رابطه نامشروع نیز از طرف پدر جرم محسوب می شود.
نکته: همسر موقت نفقه ندارد مگر اینکه در ضمن عقد شرط کرده باشند، در این صورت به سبب شرط واجب خواهد شد در واقع نفقه به همسر دائم تعلق دارد.
مجازات ترک انفاق
مسئله پرداخت نفقه به واسطه حفظ بنیان خانواده در مقررات فقهی و قانونی ما به قدر مسئله ی مهمی است که قانونگذار برای جلوگیری از هرگونه استنکاف و سهل انگاری در پرداخت نفقه برای آن ضمانت اجرای کیفری تعیین کرده است.
ترک انفاق در ماده ۶۴۲ قانون مجازات اسلامی، جرم محسوب شد و در ادامه به موجب بند ۹ ماده ۵۷ قانون حمایت از خانواده نسخ شد.
اما در قانون مذکور برای ترک انفاق مجازات تعیین شده است.
بیشتر بخوانید: بهترین وکیل نفقه در تهران کیست؟
ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده دراین باره مقرر می دارد:
«هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین به او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود.»
تبصره: تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می شود.
تبصره: امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از لقاح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.
منظور از حبس تعزیری درجه ۶: حبس بیش از شش ماه تا دو سال می باشد
تعقیب کیفری ترک انفاق منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می شود.
در واقع ترک انفاق از جمله جرائم خصوصی و قابل گذشت است، بدین معنی که در هر مرحله از دادرسی و حتی بعد از صدور حکم و یا اجرا، با رضایت زوجه پرونده مختومه خواهد شد.
در خصوص استحقاق زوجه نسبت به نفقه، فقیر بودن و احتیاج زوجه شرط نیست و در هر حال نفقه زوجه به مرد واجب است گرچه زن ثروتمند باشد.
تعلیق جرم ترک انفاق
تعلیق مجازات یکی از تأسیسات کیفری در بحث مجازات است که به قاضی اجازه می‌دهد ضمن محاکمه مجرمان، این فرصت را به آنها بدهد تا با اصلاح رفتار گذشته خود، از وقوع جرایم بعدی نیز پیشگیری کنند.
در نظام تعلیق مجازات، قاضی می‌تواند در جرایمی که لطمه جدی به امنیت و نظم عمومی جامعه وارد نشده یا خسارت سنگینی به حقوق افراد خصوصی بار نکرده و فرد هم فاقد سابقه کیفری موثر است، برای مدت یک تا پنج سال اجرای مجازات را به تعلیق درآورد.
در صورتی که متهم در مدت تعلیق مجازات، مرتکب جرم جدیدی نشود، نه تنها اجرای مجازات از وی برداشته میشود، بلکه آثار تبعی جرم هم از سجل کیفری فرد پاک میشود. تعلیق مجازات تنها در رابطه با جرایم تعزیری درجه ۳ تا ۸ قابل اعمال است.
لذا ناظر بر اینکه جرم ترک انفاق یک جرم درجه ۶ می باشد با توجه بوجود سایر شرایط تعلیق، این جرم نیز قابل تعلیق می باشد.
ماده ۴۰ قانون مجازات اسلامی درباره شرایط تعلیق مجازات مقرر می دارد:
«در جرایم موجب تعزیر درجه ۶ تا ۸ دادگاه می‌تواند پس از احراز مجرمیت متهم با ملاحظه وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی، سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم شده است، در صورت وجود شرایط زیر صدور حکم را به مدت ۶ ماه تا دو سال به تعویق اندازد.
که این موارد عبارت است از:
- وجود جهات تخفیف.
- پیش‌بینی اصلاح مرتکب.
- جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات جبران.
- فقدان سابقه کیفری مؤثر.
با وجود جمع این شرایط فرد می تواند از مجازات تعلیق شود. از روی دیگر زندان برای اشخاصی جرایم مالی این چنینی انجام می دهند به هیچ وجه محل مناسبی برای اصلاح نمی باشد.
از همین رو مناسب است که این مجرمان را به نحوه ی دیگری به غیر از زندان و با راه های آموزشی متنبه کرد.
در واقع تعلیق مجازات فرصت دوباره ای به مجرمانی است که بر اثر غفلت، برای اولین بار مرتکب جرم شده‌اند و قانونگذار این امید را دارد، تا با ارائه فرصت دوباره به وی، از زندانی شدن فرد و بار شدن آثار سوء مجازات بر وی جلوگیری کند.
همچنین می‌خواهد با تعلیق مجازات، این اخطار را به فرد مجرم بدهد که از تکرار جرم در آینده بپرهیزد.
نتیجه گیری
انفاق از ریشه «نفق» است. نفَقه در لغت به معنیِ هزینه، خرج، اخراجات، خرج هر روزه، خرجی، آمده است.
افراد واجب النفقه کسانی هستند که به حکم قانون حق دارند، خرج معاش خود را از دیگری که از اقارب آنها محسوب می گردد بستانند. این افراد حسب مقررات مواد ۱۱۰۶، ۱۱۹۵ و ۱۲۰۹ قانون مدنی عبارتند از زوجه دائم، پدر، مادر، اولاد، نوه ها و اجداد. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده در این باره مقرر می دارد:
«هر کس با داشتن استطاعت مالی, نفقه زن خود را در صورت تمکین به او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود.»
همچنین ترک انفاق از جمله جرائم خصوصی و قابل گذشت است، بدین معنی که در هر مرحله از دادرسی و حتی بعد از صدور حکم و یا اجرا، با رضایت زوجه پرونده مختومه خواهد شد.
در خصوص استحقاق زوجه نسبت به نفقه، فقیر بودن و احتیاج زوجه شرط نیست و در هر حال نفقه زوجه به مرد واجب است گرچه زن ثروتمند باشد.
سوالات متداول
برای شکایت از جرم ترک انفاق باید چه اقداماتی انجام داد؟
برای شکایت از جرم ترک انفاق باید به دادسرا یا دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و شکوائیه ترک انفاق تنظیم نمود. مرجع صالح برای تعقیب و انجام تحقیقات مقدماتی این جرم دادسرای عمومی محل وقوع جرم می باشد.
چه چیزی مردان را ملزم به پرداخت نفقه میکند؟
طبق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی همین که نکاح به طور صحیح واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین از قبیل: مهر، نفقه، حسن برخورد و معاشرت و تمکین، در مقابل یکدیگر برقرار میشود؛ بنابراین ازدواج دائم، تمکین و پیروی از شوهر در امور زندگی از جمله مواردی است که مرد را ملزم به پرداخت نفقه میکند.
رابطه تمکین و نفقه چیست؟
بر طبق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی هرگاه زن بدون مانع شروع از ادای وظایف امتناع کند در واقع تمکین نکند مستحق حق خود نخواهد بود.
چه چیزهایی شامل نفقه می شود؟
بر طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه های درمان و حتی خادم البته در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی نیاز به آن داشته باشد. موارد ذکر شده در این ماده حصری نیست و به عنوان مثال ذکر شده است.
قاعده کلی این است که حقوق زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با شان زن است. از ملاک های مهم کارشناس برای تعیین نفقه نیازهای زوجه و شان او می باشد.
