برای هر کشوری چک به عنوان یکی از اسناد مهم تجاری به حساب می آید. کارکرد و نقشی که چک در نظام اقتصادی ایران دارد خیلی زیاد می باشد این را می‌توانیم از آنجایی که ۴۰ تا ۵۰ درصد پرداخت هایی که در کشور ما انجام می شود از طریق چک می باشد فهمید.
چک کلمه کاملا فارسی می باشد برخلاف آنچه که بیشتر مردم فکر میکنند واژه و یا کلمه ای انگلیسی می باشد. به صورت عامیانه چک یعنی پولی را که در بانک دارید برداشت کرده و آن را به شخص دیگری می دهید. چک را در قدیم با کلمه های گوناگون می شناختند از آن جمله: قباله، حجت، منشور عهدنامه و برات.
منظور و مفهوم چک در قانون کشور ما بر اساس ماده ۱۱۰ قانون تجارت به این صورت بیان شده است: چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار میکند.
اما برای اینکه همه مردم متوجه معنی این بند از قانون شوند اینگونه تعریف میکنیم: سندی تجاری می باشد که بانک برای اینکه بتواند وجهی را از صاحب حساب بگیرد و آن را به شخص دیگری انتقال دهد. به همین منظور دسته چکی برای صاحب حساب صادر می کند که البته صاحب حساب باید شرایط گرفتن دسته چک را داشته باشد.
چک هایی را که از طرف موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه می باشد درست است که چک محسوب می شوند اما حمایتی که قانون از صدور چک انجام می دهد، آن حمایت را از این چکها انجام نمی دهد.
چک های بانکی و انواع آن
در کشورمان دو گونه چک وجود دارد اول چک هایی هستند که توسط خود اشخاص صادر می شوند و دوم چک های هستند که توسط بانک ها صادر می شوند.
چکی که توسط اشخاص صادر می شوند مانند:
چک عادی: ساده ترین نوع چک، چک های عادی می باشند که در آن صاحب حساب در وجه شخص دیگری چکی را صادر میکند که مبلغ مشخصی از حساب خود را به شخص دیگری که چک در وجه آن صادر شده است پرداخت میکند.
شخصی که چک در وجه آن پرداخت شده است برای اینکه چک را بتواند نقد کند باید به شعبه بانکی برود که چک در آنجا صادر شده است.
چک تایید شده یا گواهی شده: چک تایید شده همانند چک عادی می باشد و با آن تفاوت چندانی ندارد تنها تفاوتی که چک تایید شده با چک عادی دارد این است که در چک تایید شده بانک آن چک را امضا کرده و شخصی که چک را دریافت می کند خیالش راحت می باشد، از این بابت که حتی اگر در حساب شخصی که چک را صادر کرده مبلغی وجود نداشته باشد بانک به جای آن شخص آن مبلغ را می پردازد.
چک‌هایی بانک آنها را صادر می کنند عبارتند از:
چک بین بانکی یا چک رمزدار: چک های بانکی به درخواست صاحب حساب توسط بانک صادر می‌گردند. این چک ها دارای رمز می باشند و آنها را برای بانک های دیگر صادر می کنند. اینگونه چکها را نمی‌توان به صورت پول نقد در آورد بلکه بانکی که چک را صادر کرده است آن را به حساب شخص مورد نظر در بانک های دیگر انتقال می دهد.
اینگونه چکها را نمی توان در وجه حامل صادر کرد و این کار ممنوع می باشد و همچنین این گونه چکها را نمی توان به شخص دیگری انتقال داد. این چکها مثل چک های تضمینی ۱۰۰% پرداخت می شوند. اینگونه چکها دارای اعتبار بسیاری می باشند چرا که در آن چک، شماره حساب و شعبه‌ای که شخص گیرنده چک در آن حساب دارد باید قید گردد.
چک تضمین شده یا چک تضمین شده رمزدار: اگر صاحب حساب درخواست چک رمزدار بکند توسط بانک این چک صادر می گردد. مبلغی که باید توسط صاحب حساب پرداخت شود را بانک تضمین میکند.
حتی اگر در حساب شخصی که چک از طرف او صادر شده است مبلغ کافی برای پرداخت شدن چک وجود نداشته باشد. باز هم می توان آن را در تمام شعبه های بانکی که چک را صادر کرده است نقد کرد.
چک مسافرتی: این چک هم توسط بانک صادر می گردد مبلغ مورد نظر را می‌توان در شعبه همان بانک و یا اینکه توسط نمایندگان بانک و کارگزاران بانک دریافت کرد. چک مسافرتی برای افرادی که به سفر می روند بسیار مناسب می باشد. دیگر نیاز نیست که با خود پولی جابجایی یا حمل کنند.
مهمترین قوانین چک
شخصی که چک را در وجه دیگری صادر می کند مبلغی که در چک می نویسد را باید در حساب بانکی خود موجود داشته باشد و همچنین نباید هنگامی که چک تاریخ آن فرا رسیده است مبلغی از پول را از حساب خود بردارد و یا دستور این را بدهد که چک موردنظر را نقد نکنند.
و همچنین چک موردنظر نباید از لحاظ ظاهری مشکلاتی از قبیل یکی نبودن امضا، خط خوردگی در چک، و یا اینکه اختلافی در مندرجات چک وجود داشته باشد.
اگر به هر دلیلی از دلایلی که ذکر شد بانک نتواند چک را نقد کند در این صورت بانک چه میکند؟
در این صورت بانک کاری که باید انجام دهد این است که یک برگه مخصوصی را که تمام مشخصات صاحب صادرکننده چک در آن است را با ذکر علتی که چرا چک پرداخت نشده است را به دارنده چک بدهد. همچنین بانک باید نسخه دیگر آنرا به صاحب صادر کننده چک بدهد بنابراین آنرا به آخرین آدرسی که صاحب حساب از خود در بانک دارد ارسال میکنند.
مجازات صادر کردن چک های بلامحل
بر اساس قانون ماده ۷ قانون صدور کشیدن چکهای بلامحل مجازات هایی دارد از قبیل:
- اگر چک صادر شده کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد به ۶ ماه حبس محکوم می‌گردد.
- اگر مبلغ چک صادر شده از ۱۰ میلیون ریال تا ۵۰ میلیون ریال باشد از شش ماه تا یک سال حبس محکوم می گردد.
- اگر مبلغ چک صادر شده بیشتر از ۵۰ میلیون ریال باشد از یک تا دو سال حبس می‌گردد و همچنین به مدت دو سال از داشتن دسته چک معاف می گردد.
- حالا که شخصی چندین چک بلامحل صادر کند به تعداد چک های بلامحلی که صادر کرده است مجازات می گردد.
- اگر چک هایی که صادر می گردد علاوه بر بلامحل بودن آن برای موارد نامشروعی صادر گردیده باشد در این صورت مجازات آن علاوه بر مجازات چک بلامحل مجازات آن مورد نامشروع را هم در بر خواهد داشت.
چه مواردی باعث میشود که یک چک نقد نگردد؟
- چکی که از نظر تاریخ برای روز پنجشنبه و یا روزی که قبل از تعطیلات باشد.
- چکی که مبلغ و یا امضای صادر کننده آیا تاریخ آن چک مخدوش شده باشد.
- چکی که مبالغ آن در قسمت حروف و عدد با هم متفاوت باشد.
- چکی که صادر کننده آن نقد کردن آن را مشروط کرده باشد.
- چکی که شرکت ها و موسسات آن را فقط با یک امضا به شما تحویل می دهند.
- چک هایی که از بانک های گرفته میشود فاقد نظام اعتبار سنجی می باشد.
- چک های اشخاصی که پرونده های بزرگ قضایی دارند.
- چه اشخاصی که می دانید شغل مشخصی ندارند احتمال پاس نشدن آن چک زیاد است.
- چه اشخاصی که مغازه خود را حراج کرده باشند و آگهی حراج زده باشند
- چه اشخاصی که به بانک بدهکار هستند و اقساط معوقه دارند
- چک اشخاص کاسبی که پروانه کسب ندارند
- چک‌هایی که برای ضمانت معامله افراد صادر می شود.
مواردی که باید برای درست نوشتن چک رعایت کرد
- زمانی که می‌خواهید متن چکی را نوشته آنرا خودتان بنویسید و با قلم خودتان حتی اگر طرف مقابل شما بسیار قابل اطمینان باشد.
- در قسمتی که مبلغ چک را می نویسند آن مبلغ را هم به تومان و هم به ریال نوشته
- در قسمتی که در وجه نوشته شده است سعی کنید که اسم شخص مورد نظر را بنویسید و از نوشتن در وجه حامل خودداری کنید.
- در چک وقتی اسم شخص را می نویسید بابت چه چیزی را هم بنویسید تا از سوء استفاده جلوگیری شود.
- در قسمتی که مبلغ چک را به عدد می نویسیم سعی کنید که این مبالغ به ترتیب کنار یکدیگر باشد و اضافه آن را یک خط تیره بکشید.
- زمانی که مبلغ چک را به عدد بنویسید برای اینکه مبلغ مورد نظر دستکاری نگردد روی آن را یک چسب نواری بکشید
- سعی کنید زمانیکه متن چک می نویسید آنرا با آرامش بنویسید و متن چک را خط خورده نکنید
- وقتی که متن چک را به صورت کامل نوشتید قسمت بالای چک بنویسید بدون قلم خوردگی
- و ابتدا و انتهای آن ضربدر بذارید ولی اگر در متن چک شما کوچکترین قلم خوردگی و خط خوردگی وجود داشت در پشت چک پشت نویسی کنید که مبلغ مورد نظر این می باشد و تاریخ مورد نظر را قید کنید و یادداشت کنید که روی چک مقداری قلم خوردگی داشت.
- امضایی که برای چک در نظر می گیرید سعی کنید ساده نباشد تا توان آن را به راحتی جعل کرد و زیر امضا نام و نام خانوادگی و تاریخ را قید کنید.
- وقتی که چک را صادر کردید قسمت ته چک را هم پر کنید و بنویسید که به چه کسی آن را داده اید.
- برای جلوگیری از جعل شدن امضای خود قسمت ته چک را امضا نکنید.
- دسته چک خود را در جایی مناسب و مطمئنی بگذارید و آن را در ماشین و پیراهن خود نگذارید.
- یک برگه از چک را گم کردید سریعا باید به بانک اطلاع دهید. بر اساس ماده ۱۴ قانون چک باید در مدت یک هفته به دادسرا مراجعه کرده و شکایت کرده و دستور قضایی را به بانک بدهید.
- اگر متن چک شما جعل گردد آیا کلاهبرداری صورت گیرد بر اساس بند بالا که ذکر شد عمل کنید.
- اگر معامله ای صورت دادین در برابر آن چک صادر کرده‌اید باید تاریخ چک را و مبلغ آن را در معامله قید کنید
- افرادی را که نمیشناسید برای آنها با چک ضمانت نکنید
- برای سهولت کار یک روز قبل از از تاریخی که تاریخ فرا رسیدن چک صادر شده میباشد حساب خود را پر کنید
- اگر در حساب بانکی خود مبلغ مورد نظر را نداشتیم بانک مورد نظر هماهنگ کنید تا از برگشت خوردن چک جلوگیری شود و بد حساب نگردید
- اگر چکی را به شخصی بابت ضمانت تخلیه داده باشید حتماً آن را پس بگیرید
- ابتدا متن چک را نوشته و بعد آن را امضا کنید و امضا کردن چک های سفید خودداری کنید.
سوالات مبحث چک
- مدت زمان و مهلت شکایت کیفری برای چک های بلامحل چقدر است؟
برای شکایت کردن کیفری کسی که چک را دارد باید ظرف شش ماه از تاریخ چک به بانک برود و الا دیگر از لحاظ کیفری قابل پیگیری نمی باشد زمانی که گواهی عدم پرداخت صادر شد به مدت شش ماه مهلت دارد تا شکایت خود را به مراجع قضایی بفرستاد مگر در این مدت شکایت خود را نفرستد مشمول مرور زمان میشود دیگر نمی‌توان به صورت کیفری آن را پیگیری کرد.
- هزینه دادرسی که برای طرح دعوای چک باید پرداخت شود چقدر است؟
بر اساس آخرین تغییرات انجام شده میزان هزینه دادرسی پنجاه هزار ریال هزینه ورود دادخواست و همچنین هزینه دعوا که تا مبلغ ۱۰ میلیون ریال یک و نیم درصد نسبت به مازاد درصد می باشد همچنین هزینه اوراق به طور جداگانه گرفته می شود.
- آیا زمانی که گواهی صدور عدم پرداخت چک را از بانک گرفتیم آن را می توانیم به شخص دیگری انتقال بدهیم؟
می‌توان در صورتی که گواهی عدم صدور چک را از بانک گرفتیم آن را به شخص دیگری انتقال دهیم شایان ذکر است که حق تعقیب کیفری ساقط می گردد و همچنین اگر چک در وجه شخص مشخصی صادر شده باشد باید آنرا پشت نویسی و یا همان ظهر نویسی کرد.
