چک به عنوان یکی از سند تجاری مهم در بسیاری از جوامع امروز مورد استفاده قرار میگیرد و طبیعتا در هر جامعه بنا به نیاز ها و حتی تاثیر گذاری دین و فرهنگ و مذهب ممکن است قواعد متفاوتی برای آن وضع شده باشد برای آن که بدانیم چک سفید امضاء چیست و در قانون ایران چه شرایطی دارد، باید ابتدا ویژگی های اصلی چک را به موجب قانون تجارت ایران بشناسیم.
تعریف چک
منظور از چک در این متن البته چک عادی اشخاص است که صدور و گردش و وصول آن در جامعه رواج دارد. در رابطه با چک تضمین شده یا رمز دار یا اصطلاحا چک بانکی، از این جهت که سفید امضاء بودن آن امکان ندارد، بحثی مطرح نمیگردد.
در یک تعریف کوتاه باید گفت که چک یک سند تجاری عادی است که به موجب آن شخص متعهد میشود که به پشتوانه وجوهی که در بانک دارد، مبلغی را به شخص گیرنده پرداخت کند.
در قانون چک اینگونه تعریف شده است:
” سندی است که به موجب آن صادر کننده به بانک محال علیه (بانکی در آن حساب دارد) دستور میدهد تا وجوه یا اعتبار قابل استفاده وی در آن بانک را کلا یا بعضا مسترد داشته و یا به محال له بپردازد.”
ویژگی های یک چک قانونی
از نظر قانون قطعا چک ویژگی هایی دارد که از دیگر اسناد تجاری مانند سفته متمایز میگردد. این ویژگی ها برخی الزامی و برخی اختیاری است.
این ویژگی ها ی چک عبارت اند از:
الف. درج مبلغ در چک: مبلغ چک از ویژگی های اصلی و الزامی چک است و در حقیقت قانون در این باره چیزی نگفته است، اما در عمل اگر چک مبلغ نداشته باشد، بانک نمیتواند اقدام به وصول آن نماید.
در چک، دو جای خالی برای درج مبلغ آن، به حروف و رقم در نظر گرفته شده که هر دو قسمت آن باید تکمیل گردد.
که این امر (موجب کاهش امکان جعل و دستکاری در چک میگردد) در صورت اختلاف در مبلغ حروفی و عددی چک، مبلغ حروفی آن معتبر است ولی عملاً بانک ها در صورت دیدن اختلاف میان مبلغ حروفی و عددی چک، از پرداخت وجه چک امتناع می نمایند.
ب. امضای چک : یکی از ویژگی های الزامی چک، امضای صادر کننده چک است. در حقیقت چک بدون امضاء، فاقد اعتبار و ارزش قانونی میباشد.
امضا از نظر قانونی ترسیم خط و خطوط خاصی در چک که معمولاً با نام و نام خانوادگی صادر کننده چک و یا هر دوی آن همراه بوده و بیانگر و هویت صاحب امضاء، از دیگران می باشد.
بعضی از اشخاص حقوقی مثل شرکت های تجاری، علاوه بر داشتن امضا، دارای مهر هم میباشند که می بایست در هنگام دریافت اینگونه چک ها، حتما ضرب مهر شرکت را هم بر روی چک از شخص بخواهید. چرا که عملاً بانکها از پرداخت اینگونه چک ها، که فاقد مهر میباشند، خودداری میکنند.
اشخاصی که به جهت بی سوادی و یا معلولیت، قادر به امضا کردن چک نیستند ؛به تجویز ماده ۱۹ قانون صدور چک میتوانند به افرادی که مورد اعتمادشان هستند وکالت صدور چک بدهند.
ج . تاریخ چک: در قانون ایران اصل بر این است که چک بدون تاریخ و به روز باشد. در عمل اما چون اغلب چک ها وعده دار است، معمولا بانک ها از پرداخت چک بدون تاریخ خودداری مینمایند. در نهایت باید گفت که درج تاریخ در چک از مندرجات الزامی نیست در چک سفید امضا نیز تاریج درج نمی شود.
چک سفید امضاء چیست؟
چک سفید امضاء در ایران به چکی گفته میشود که امضاء دارد و مبلغ و تاریخ ندارد و ممکن است دیگر ویژگی های چک را داشته باشد یا نداشته باشد.
در بسیاری از موارد چک سفید امضاء به عنوان سوپاپ اطمینان و تضمین اعتبار فرد صادر میگردد که پیش از توضیح بیشتر و به علت آنکه اصل در چک پرداخت وجه آن است، حتی اگر به خط خود صادر کننده نیز نوشته نشده باشد، پرداخت مبلغ آن است، از صدور و تحویل همچین چکی خودداری نمایید.
طبق یک نظر چک سفید امضا قطعا و با درج هر مبلغی قابلیت وصول دارد. طرفداران این نظر اینگونه استدلال میکنند که در حقیقت هیچ علتی توجیه کننده این نیست که شخصی به شخص دیگر چک سفید امضاء بدهد.
و در هر شرایطی میتواند مبلغ روی آن را درج نماید، حتی اگر برای ضمانت امری داده شده باشد.
پس هنگامی که شخصی به شخص دیگر چک سفید امضاء تحویل میدهد به این معناست انقدر به فرد تحویل گیرنده اعتماد داشته که به صورت ضمنی به او وکالت داده که مبلغ روی چک را پر نماید.
طبق نظر دیگر اما لزوما پر کردن هر مبلغی در روی چک، قابل وصول نخواهد بود.
با این توضیح که حتی اگر تحویل گیرنده چک را وکیل طرف صادر کننده در پر کردن مبلغ روی چک بدانیم، باز هم وکیل حق ندارد هر مبلغی که میخواهد را روی چک درج کند و نهایتا باید تا سقف تعهداتی که می شود بین طرفین متصور شد آن مبلغ پر شود.
به عنوان مثال کاسب جزئی که چک سفید امضایی را به مشتری خرد خود داده هرگز گردش مالی میلیاردی را تجربه نکرده و بدهکاری میلیاردی وی به آن مشتری اصلا قابل تصور نخواهد بود.
در حالتی نیز حتی میتوان تصور کرد که تحویل گیرنده چک مجرم باشد و یعنی با سوء نیت از سفید امضا سوء استفاده کند و سوء استفاده کردن از سفید امضاء، خود جرم است.
یکی از مواردی که جرم سوء استفاده از سفید امضاء واقع میشود همین درج مبلغ دور از تصور در چک سفید امضاء است.
نتیجه آنکه در هیچ حالتی صدور چک سفید امضاء توجیه ندارد. پس بنابراین از صدور چک سفید امضاء به صورت کامل خودداری نمایید.
چک سفید امضاء قدیمی معتبر است
چک سفید امضایی که صادر می شود هر چند از تاریخ صدور آن گذشته باشد باز همچنان معتبر می باشد ولی اگر بابت تضمین و یا برای حسن انجام تعهد بوده و اگر تعهد انجام شده باشد می توانید به دادگاه دادخواست استرداد لاشه چک بدهید.
جعل چک سفید امضا
جعل چک سفید امضا در صورتی است که چکی در دست کسی بصورت سفید امضا باشد و دارنده چک بخواهد مبلغی در متن چک برخلاف توافق طرفین درج نماید و یا تاریخ چک را زودتر از موعد درج نماید.
در این موارد اگر صادرکننده بخواهد ادعای جعل کند باید ادعای خودش را ثابت نماید و با صرف این ادعا که جعل صورت گرفته برای دادگاه قابل قبول نیست و باید بر اساس مدارک و دلیل و مستند اثبات کند در غیر این صورت باید صادر کننده مبلغ چک را پرداخت نکند.
مجازات سوء استفاده از چک سفید امضاء
مجازات سوء استفاده از چک سفید امضاء بر اساس قانون مجازات اسلامی که کسی که چک سفید امضایی را به فردی بسپارد و دارنده چک بخواهد چکی که بصورت سفید امضاء برای تضمین و یا تعهد بوده و در دست فرد امانت هست و از این چک سوءاستفاده کند.
بر اساس قانون مجازات اسلامی طبق ماده ۶۷۴ به میزان یک تا سه سال حبس برای فرد مرتکب این عمل در نظر گرفته است ولی برای اثبات این جرم باید صادرکننده این چک رابطه قراردادی و امانی بودن چک را اثبات نماید و با صرف ادعا نمی توان مانع از وصول مبلغ چک شد.
همچنین با توجه به قانون جدید این جرم خیانت در امانت قابل گذشت شده است که هیچ و حتی اگر شاکی گذشت نکند چون جرایمی که دارای درجه مجازات ۴تا۸باشد در جرایم قابل گذشت به نصف تقلیل پیدا میکند.
چک سفید امضای صیادی
بر اساس قانون صدور چک چون چک صیادی باید برای صدور از طریق سامانه صیادی ثبت شود به نوعی عملا چک سفید امضا امروزه کاربردی ندارد چون موقع صدور باید این چک هم از لحاظ تاریخ و هم از لحاظ مبلغ پر شود در غیر این صورت ارائه برگه چک بصورت سفید امضا اگر چک صیادی باشد صرفا یک برگه عادی و یک تعهدنامه و رسید طلب عادی می باشد و دیگر چک نیست.
