ازدواج یکی از احکام الهی بوده که همواره در آیات و روایات گوناگون و همچنین در ادیان مختلف به آن تاکید شده است. ازدواج بر پایه ی شخصیت، اوصاف، ویژگی ها و صفات مشترک بین طرفین محقق می شود. به عبارتی دیگر فلسفه ازدواج مبتنی بر شخصیت وجودی طرفین است نه وضعیت مادی یکدیگر.
در این متن قصد داریم به مقوله ازدواج، تعریف، شرایط و آثار آن بپردازیم.
ازدواج و نکاح چیست؟
در خصوص ازدواج و مسائل مرتبط با آن، قانون مدنی به عنوان قدیمی ترین و اصلی ترین قانون کشور و قانون حمایت از خانواده به ازدواج پرداخته اند اما متاسفانه تعریفی از ازدواج به عمل نیاورده اند.
با توجه به عرف و رویه قضایی اگر بخواهیم تعریف درستی از ازدواج داشته باشیم باید بیان داشت که:
ازدواج یک نوع توافق غیر مالی دو طرفه است که طرفین آن متقابلا متعهد می شوند در طول دوران زوجیت همواره با یکدیگر دارای معاشرت و مراوده باشند و به غیر از موارد قانونی حق جدایی و تفریق را ندارند.
انواع ازدواج
مطابق با قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده، دو نوع ازدواج در قانون و شرع پیش بینی شده است. که به شرح زیر است:
- ازدواج دائم
- ازدواج موقت
لازم به ذکر است که ازدواج موقت از نظر فقهای اهل تسنن صحیح نمی باشد اما این امر مطابق روایات و فتاوای معتبر موجود، از نظر اهل تشیع صحیح می باشد.
ازدواج دائم همانطور که از نامش پیداست محدود به مدت زمان خاصی نمی باشد و تا پایان حیات هر یک زوجین باقی می ماند مگر در موارد خاص (بیماری، بروز جنون و …) و جدایی به سبب طلاق که منجر به از بین رفتن ازدواج دائمی خواهد شد.
حق طلاق در ازدواج
اما در ازدواج موقت دوام زوجیت محدود به مدت زمان خاصی شده است و بعد از انقضای زوجیت رابطه ی زوجیت از بین می رود. جدای از انقضای مدت و از بین رفتن ازدواج موقت، موارد دیگری نیز وجود دارد که ازدواج موقت را از بین می برد.
همانطور که می دانیم حق طلاق چه در ازدواج دائم و چه در ازدواج موقت (که اصطلاحا به آن بذل مدت می گویند) با مرد است و اگر خانم بخواهد بدون رضایت مرد اقدام به طلاق و جدایی نماید باید دارای دلایل قوی و موجه باشد تا قاضی را وادار به صدور حکم طلاق نماید. برای مثال اثبات سوء معاشرت زوج، عسر و حرج و…
اما اگر خانم چه در ازدواج دائم و چه در ازدواج موقت به موجب شروط ضمن عقد وکالت در طلاق را (بسیاری اشتباها عنوان می نمایند حق طلاق که این عبارت از نظر علمی غلط است چرا که حق طلاق همیشه با مرد است) از مرد اخذ کرده باشد که در این صورت بدون رضایت مرد می تواند هم در ازدواج موقت و هم در ازدواج دائمی به رابطه ی زوجیت پایان دهد و از مرد جدا شود.
ثبت واقعه ی ازدواج
موضوع دیگری که لازم است به آن پرداخته شود بحث ثبت واقعه ی ازدواج است که در ازدواج دائم با موقت متفاوت است. ثبت ازدواج دائم و همچنین طلاق ازدواج دائم الزاما می بایست ثبت گردد و حتی در قانون حمایت از خانواده عدم ثبت ازدواج و طلاق را برای مرد، مجازات در نظر گرفته شده است.
اما ثبت و جدایی نکاح موقت از نظر قانون الزامی نیست و در نتیجه مجازاتی هم ندارد اما مطابق با قانون حمایت از خانواده در سه مورد ثبت ازدواج موقت الزامی است.
مواردی از جمله: توافق طرفین مبنی بر ثبت ازدواج موقت، درج به صورت شرط ضمن عقد در ازدواج موقت و در صورت بارداری خانم در ازدواج موقت از جمله مواردی است که ثبت واقعه ی ازدواج موقت الزامی است.
آثار ازدواج
ازدواج دارای آثار مختلفی است. درست است که فلسفه ی وجودی نکاح بر آثار غیرمالی است اما پس از انعقاد عقد ازدواج هم آثار مالی و هم آثار غیر مالی برای طرفین ازدواج به وجود می آید. در این قسمت مختصرا به آثار ایجاد شده می پردازیم.
مهم ترین اثر، ایجاد رابطه محرمیت بین مرد و زن است و از لحظه انعقاد نکاح زن و شوهر محسوب می شوند نه از تاریخ برگزاری جشن عروسی و قانون نیز بیانگر همین موضوع است.
موضوع دیگر بحث حسن معاشرت زوجین با یکدیگر است که در قانون از آن نام برده شده است و زوجین را مکلف به آن کرده است.
منظور از این عبارت خوش روی و خوش اخلاقی است که نقش بسزایی در دوام زوجیت داشته و در صورت عدم حسن نیت و در مواردی که رفتار زوج به نوعی خارج از چارچوب قانونی و عرفی باشد و این امر از نظر قاضی از مصادیق عسر و حرج (یعنی مواردی که ادامه زندگی مشترک را با سختی روبه رو می کند) تشخیص داده شود می تواند از موارد صدور حکم به طلاق باشد.
اما هر آنچه تاکنون گفته شد آثار غیر مالی ازدواج بود اما آثار مالی ازدواج که به نظر دارای اهمیت بالای می باشد و بعضا نقش مهمی در اختلافات دارد.
هم اکنون مورد بحث قرار می گیرد:
به محض وقوع نکاح خانم مالک مهر می شود و می تواند مهریه را از آقا مطالبه کند منتهی به شرطی که مهریه عندالمطالبه باشد.
مهریه عندالمطالبه به این معنی است که زوجه هر وقت بخواهد میتواند مهریه را از مرد مطالبه کند ولی در مهریه عندالاستطاعه، مطالبه مهریه مشروط به توانایی پرداخت مرد میباشد.
موضوع دیگر بحث نفقه می باشد که آن هم به محض عقد نکاح بر عهده مرد است. در خصوص نفقه و عدم پرداخت آن باید بیان شود که در صورت تمکن مالی مرد و عدم پرداخت آن علاوه بر اینکه این عمل مطابق با قانون حمایت از خانواده دارای وصف کیفری می باشد در صورت تکرار می تواند منجر به صدور حکم طلاق به سود خانم باشد. پرداخت نفقه در ازدواج دائم الزامی است و در ازدواج موقت در صورت شرط کردن پیش از ازدواج بر مرد الزامی است.
نتیجه مبحث ازدواج
در پایان به عنوان نتیجه گیری باید بیان داشت که به محض انعقاد ازدواج آثار، حقوق و تکالیفی برای هریک از زوجین به وجود می آید و هر طرف مکلف به انجام آن است.
برای مثال مرد مکلف به پرداخت نفقه است در صورتی که خانم نیز به وظایفی که در مقابل همسر خود دارد انجام دهد در غیر این صورت مستحق دریافت نفقه نمی باشد.
همسر می تواند از بابت نفقه حال و گذشته خود شکایت کند و آن را دریافت نماید
نشوز زن نمی تواند تاثیری بر گرفتن یا نگرفتن مهریه او نماید.
سوالات مبحث نکاح
حال به چند سوال که ممکن است در ذهن هر مخاطبی ایجاد شود و دارای اهمیت باشد می پردازیم
- آیا در ازدواج موقت زوجین از یکدیگر ارث می برند؟ خیر، مگر اینکه شرط شود و اگر زن باردار باشد فرزندش ارث میبرد.
- آیا خانم مکلف به داشتن جهیزیه است؟ تصور اشتباهی در جامعه وجود دارد که تصور می کنند خانم مکلف به داشتن جهیزیه است که لازم به ذکر است که در قانون هیچ الزامی در این خصوص برای خانم ها وجود ندارد.
- مهریه عندالمطالبه یعنی چه؟ مهریه ایست که هر وقت خانم بخواهد مرد موظف به پرداخت آن خواهد بود.
- رابطه نامشروع زن با مرد دیگر موجب ندادن مهریه میشود؟ خیر، حتی زنای همسر هم مهریه را منتفی نمی کند.
- کادو های زمان ازدواج برای زن است یا مرد؟ این مساله کاملا توافقی است مگر اینکه شخص هدیه دهنده مخاطب را مشخص نماید.
- اجازه پدر برای دختر بالای سی سال لیسانسه باز مصداق دارد؟ بله، مگر اینکه پدر دلیل قانع کننده ای برای نفی این ازدواج نداشته باشد.
