تقسیم نامه ارث چیست و نحوه ابطال آن (مهمترین نکات حقوقی)

ارث دارایی و اموالی است که از طریق فرد فوت شده یا متوفی به وراث وی می رسد. به همین جهت پس از فوت شخص مسائلی در باب ارث و میراث مطرح می شود مثل گواهی حصر وارثت، تقسیم ارث و… و در همین راستا تقسیم نامه ارث وجود دارد.

در این فرصت به تقسیم نامه ارث پرداخته می شود و پس از تعریف آن به نحوه بطلان آن و… اشاره می شود‌.

تقسیم نامه ارث چیست؟ به زبان ساده

گاهی شنیده می شود که وراث یک شخص خودشان ماترک به ارث رسیده را بین خود تقسیم می کنند.

در واقع برای تقسیم ارث، گاهی وراث با مراجعه به دادگاه خواستار تقسیم می شوند و گاهی هم خودشان آن را تقسیم می کنند این بند اخیر همان تقسیم نامه است.

لذا تقسیم نامه عقد و قراردادی است بین وراث جهت تقسیم ارث و ماترک که در این قرارداد ورثه با توافق و اراده خود میزان هر یک را تعیین می کنند و طبق آن تقسیم می کنند.

در تقسیم نامه ممکن است میزان ارث هر یک از افراد طبق قانون باشد. 

برای مثال سهم پسر دو برابر دختر است یا اینکه طبق توافق خودشان باشد و مثلا میزان ارث را مساوی قرار دهند.

نکات تقسیم نامه ارث طبق قانون

طبق قانون تقسیم نامه مزبور مطابق عقد صلح قرار داده می شود. در عقد صلح باید طرفین اهلیت داشته باشند یعنی بالغ باشند، عاقل باشند و همچنین رشید (به معنای سفیه نبودن و داشتن عقل معاش) باشند.

عقد صلح در جایی مطرح می شود که یا اختلافی پیش می آید و با صلح آن اختلاف را از بین می برند یا اینکه صلح می کنند تا اینکه بعدا اختلافی به وجود نیاید.

نکته ای که اینجا قابل ذکر می باشد این است که توافق مبنی بر تقسیم ارث قابل به هم زدن نیست و طرفین جز در مواردی خاص باید به آن پایبند باشند به عبارتی حق پشیمان شدن در آن راه ندارد مگر در جاهایی خاص.

جای خاص مثل اقاله کردن یعنی این که کسانی که آن توافق را امضا کرده اند همگی توافق کنند که آن را به هم بزنند.

نکته ضروری این که در تقسیم نامه لازم است همگی رضایت به چنین توافقی داشته باشند.

حال کسی که از این تقسیم ضرر دیده می تواند با فسخ آن از دادگاه ابطال آن را بخواهد.

بند های تقسیم نامه ارث چگونه است؟

در توافق تقسیم ارث یا تقسیم نامه لازم است مندرجاتی وجود داشته باشد تا معتبر شناخته شود.

• مشخصات وارث

 از مواردی است که باید در تقسیم نامه به آن اشاره شود از قبیل نام و نام فامیلی، شماره ملی و…

• اموال شخص فوت شده

همچنین لازم است که میزان و مشخصات اموال به ارث رسیده متوفی درج و ثبت شود در توافق نامه مزبور.

• میزان سهم الارث هریک از وراث

لازم است در تقسیم نامه که به نمونه ای از آن بعد اشاره می شود میزان ارث طرفین ک سهمشان تعیین شود.

شرایط و نکاتی را که وراث در این باره لازم می دانند نیز باید درج شود.

نمونه تقسیم نامه ارث

متن زیر نمونه ای از تقسیم نامه می باشد برای آشنایی افراد می توانند ور ذیل آن شروط و توافقات خود را نیز ثبت کنند.

تقسیم کنندگان:

(ورثه مرحوم متوفی به تاریخ) به شرح زیر:

۱- آقای …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (پدر متوفی)

۲- خانم …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (مادر متوفی)

۳- خانم …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (همسر متوفی)

۴- خانم …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (دختر متوفی)

۵- خانم …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (دختر متوفی)

۶- آقای …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (پسر متوفی)

۷- آقای …………… فرزند آقای …………… و نام مادر خانم …………… متولد …………… دارای شماره شناسنامه …………… صادره از …………… (پسر متوفی)

همه نامبردگان ساکن تهران به نشانی: ………………………………………………….. با التفات به گواهی حصر وراث شماره …………… مورخ …………… صادره از شورای حل اختلاف شهرستان …………… و برابر گواهینامه واریز مالیات بر ارث شماره …………… مورخ …………… صادره از سرممیزی شماره …………… اداره ارث تهران و همگی کما فرض الله.

مورد تقسیم:

ماترک مرحوم مورث مرقوم به شرح زیر:

سرمایه در گردش مغازه …………… به ارزش …………… ریال.شش ‌دانگ سرقفلی و حق کسب و پیشه یک باب مغازه به پلاک ثبتی شماره …………… و …………… فرعی از …………… واقع در بخش ثبتی …………… .… دانگ مشاع از شش دانگ خانه به پلاک ثبتی شماره …………… فرعی از …………… اصلی مفروز و مجزی از …………… واقع در بخش ثبتی …………… فیش ثبت ‌نام حج عمره به شماره قبض …………… با مبلغ واریزی …………… ریال.

قدرالسهم ناشی از تقسیم:

سرمایه در گردش مغازه واقع در …………… به ارزش …………… ریال که نسبت به سهم فرضی همزمان با امضاء این سند بین وراث تقسیم گردید. تمامی سرقفلی و حق کسب پیشه و تجارت یک باب مغازه (ردیف ۲) واقع در پلاک ثبتی شماره …………… فرعی از …………… اصلی با جمیع توابع و لواحق شرعیه و عرفیه آن در سهم اختصاصی …………… مورث مزبور به ازاء قدر السهم ‌الارث قرار گرفته و به ازاء سهم الارث سایر وراث قرار می‌گیرد و سایر وراث از تاریخ تنظیم این سند حقی نسبت به آن ندارند. تمامی … دانگ مشاع از شش دانگ یک باب خانه مسکونی (ردیف ۳) به پلاک ثبتی شماره …………… فرعی از …………… اصلی مفروز و مجزی از …………… واقع در بخش ثبتی …………… مورد تقسیم عرصتاً و اعیاناً با برق و آب و گاز و با جمیع توابع و لواحق شرعیه و عرفیه آن نسبت به سهم بین وراث تقسیم خواهد شد.فیش ثبت‌نام حج عمره به شماره قبض …………… با مبلغ واریزی …………… ریال در سهم اختصاصی …………… مرحوم مورث …………… فرزند …………… قرار گرفت و سایر وراث از تاریخ تنظیم این سند حقی نسبت به آن ندارند.

موارد ابطال تقسیم نامه ارث

در تقسیم نامه ای که به توافق و اراده طرفین نوشته شده هم ممکن است ایراداتی وارد باشد.

برای مثال سهم کسی به ناحق کمتر نوشته شود یا اینکه در این تقسیم در سهم یکی از آن ها عیبی موجود باشد یا اینکه تقسیم به غلط انجام شده باشد یا اینکه اصلا سهم یکی از وراث معین نشده و کسی را داخل نکرده اند.

مواد ۶۰۰ و ۶۰۱ و ۶۰۲ قانون مدنی به این موارد اشاره می کند.

ماده ۶۰۰- هر گاه در حصه ی یک یا چند نفر از شرکا عیبی ظاهر شود که در حین تقسیم عالم به آن نبوده شریک یا شرکای مزبور حق دارند تقسیم را به هم بزنند.

ماده ۶۰۱- هر گاه بعد از تقسیم معلوم شود که قسمت به غلط واقع شده است تقسیم باطل می‌ شود.

ماده ۶۰۲- هر گاه بعد از تقسیم معلوم شود که مقدار معینی از اموال تقسیم شده مال غیر بوده است در صورتی که مال غیر در تمام حصص، مفروزاً به تساوی باشد تقسیم صحیح والا باطل است.

برای ابطال تقسیم نامه باید با مراجعه به دفتر خدمات قضایی مراجعه کرد و دادخواست مربوطه را تنظیم کرد.

دادگاه بعد از تعیین وقت رسیدگی می کند و اگر امر را احراز کرد حکم به ابطال آن را صادر می کند.

نمونه دادخواست ابطال تقسیم نامه

طرفین:

خواهان:

خوانده:

خواسته: ۱- ابطال تقسیم نامه ۲- پرداخت کلیه خسارات قانونی

دلایل و مضنمات: ۱- تصویر مصدق سند مالکیت ۲- تصویر مصدق تقسیم نامه عادی ۳- عندالزوم جلب نظر کارشناس رسمی

سلام علیکم

احتراما به استحضار می‌ رساند:

۱- به موجب یک جلد سند مالکیت به شماره پلاک ثبتی …………. بخش ……………. اینجانب به نحو اشاعه و تساوی مالک …………………………. به مساحت……………..متر مربع واقع در………………. با خوانده محترم می‌ باشم.

۲- در تاریخ ………….. با تراضی، تصمیم به تقسیم حصه مشاع و تعیین حد و مرز گرفته شده و تقسیم با تعیین متراژ طول و عرض حصه هریک از طرفین معلوم و در تاریخ ………….. مکتوب گردید.

۳- اخیرا کاشف به عمل آمد که با ضرب طول و عرض حصه تقسیم شده اینجانب، در حدود ………… متر مربع به غلط تقسیم شده است.

۴- به موجب مستفاد از قانون مدنی اشتباهی مستند بطلان قرار می‌ گیرد که در توزیع عادلانه سهام و تطبیق آن با حصه مشاع موثر باشد و غلط باید در اصل تقسیم باشد که در ما نحن فیه غلط در اصل تقسیم حادث شده است.

بنا بر مراتب معنونه در فوق و استنادا به مواد ۶۰۱ قانون مدنی و مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، رسیدگی و استماع خواسته و سپس اعلام بطلان به شرح ستون خواسته از محضر دادگاه مورد استدعاست.

با تشکر و تجدید احترام.

معمولا در ضمن دادخواست به ابطال تقسیم نامه فرد خواهان، تقاضای تقسیم ارث توسط دادگاه را درخواست می کند که لازمه آن داشتن گواهی حصر وراثت و اگر مال غیر منقول باشد گواهی عدم امکان افراز است.

ویژگی دعوای ابطال تقسیم نامه ارث

این دعوا دعوایی غیر مالی به حساب می آید لذا باید گفت که قابل تجدید نظر می باشد اما قابل فرجام خواهی نمی باشد.

لذا وقتی دعوای غیر مالی می باشد هزینه دادرسی آن هم میزان ثابتی و اندکی خواهد بود.

در این باره نیز رای وحدت رویه ای وجود دارد که به آن اشاره می کنیم:

خواسته خواهان ابطال تقسیم نامه عادی مورخه ۷/۱۰/۸۸ با خواندگان است نظر به اینکه دعوی ابطال تقسیم نامه ازجمله دعاوی غیرمالی می‌ باشد و به مستفاد از بند ب از ماده ۳۳۱ قانون آیین دادرسی مدنی قابل تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان بوده و از شمول دعاوی احصاء شده مذکور در مواد ۳۶۷ و ۳۶۸ از قانون مرقوم خارج می‌ باشد لذا به جهت غیرقابل فرجام بودن دادنامه شماره ۹۰۴۰۱۵۶ مورخ ۸/۱۲/۹۱ شعبه چهارم دادگاه عمومی حقوقی اصفهان این شعبه مواجه با تکلیفی نیست پرونده به دادگاه صادرکننده رأی مورد فرجام‌خواهی ارسال می‌ شود.

 رئیس شعبه ۱۰ دیوان عالی ‌کشور مستشار

عبداله پورـ میر مجیدی

نتیجه گیری

تقسیم نامه ارث در زمانی مطرح می شود که وراث با توافق و اراده جمعی به تقسیم ارث می پردازند و سهم هر یک از وارث مکتوب و نوشته می شود که به آن تقسیم نامه ارث گفته می شود.

این تقسیم نامه در مواردی قابل ابطال است مثل اینکه در سهم یکی از طرفین لحاظ نشده باشد یا اینکه سهم یکی از طرفین معیوب باشد همچنین وجود اشتباه باعث می شود که فرد ذی نفع ابطال آن را از دادگاه بخواهد.

سوالات متداول

تقسیم نامه ارث چیست؟

 در موردی که وراث با توافق و با صلح بین خود میزان ارث و میراث را تقسیم کنند و آن را مکتوب کنند این را تقسیم نامه ارث می گویند.

در چه مواردی امکان ابطال تقسیم نامه وجود دارد؟

در مواردی مثل اقاله، تقسیم نابرابر، تقسیم کردن اموال دیگران به اشتباه، وجود عیب در سهم یکی از طرفین می توان ابطال تقسیم نامه را از دادگاه خواست.

دعوای ابطال تقسیم نامه ارث مالی است یا غیر مالی؟

دعوای مزبور طبق رای وحدت رویه غیر مالی محسوب می شود و غیر قابل فرجام خواهی می باشد.

هزینه دادرسی در دعوای ابطال تقسیم نامه چه میزان است؟

 با توجه به این که این دعوا غیر مالی می باشد هزینه دادرسی آن مبلغی نه چندان زیاد است که تقریبا معادل ۴۰۰ هزار تومان تا یک میلیون و هشتصد هزار تومان خواهد بود. بر خلاف دعوای مالی.

دعوای ابطال تقسیم نامه در چه دادگاهی طرح می شود؟

اگر در میان تقسیم ماترک مال غیر منقول باشد دادگاهی محل و شهری که ملک یا مال غیر منقول در آنجا واقع است صلاحیت خواهد داشت.

تقسیم نامه ارث برای فرد صغیر چگونه است؟

در تقسیم ارث اگر شخص محجوری یا صغیری وجود داشته باشد تقسیم مزبور باید به حضور ولی یا قیم یا وصی وی انجام گیرد و گرنه اعتباری نخواهد داشت.