جعل به معنای تقلب، دروغ، ساختگی بودن است. در اصطلاح جعل را باید به معنای ساخت دروغی و تقلبی یک سند یا یک نوشته بر ضرر اشخاص دیگر است که معمولا به جای نمونه اصلی آن را ارائه می دهند.
جعل در کل وابسته به اسناد است زیرا از زمان به وجود آمدن اسناد جعل هم به وجود آمده است به این علت که جعل باعث از بین رفتن آسایش مردم و اعتماد مردم می شود قانون گذار آن را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین کرده است.
جعل ممکن است در اسناد مختلف رخ بدهد چه سند عادی باشد چه سند رسمی جرم جعل در سند رسمی به علت اهمیت بالای آن دارای مجازات سنگین تری خواهد بود.
در این جا می خواهیم جعل در سند تجاری چک را بررسی کنیم و به میزان مجازات آن بپردازیم.
جرم جعل در قانون مجازات اسلامی
-
مصادیق جعل، جعل مادی
ماده ۵۲۳ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصادیق جعل را نام برده طبق این ماده:
جعل و تزویر عبارتند از:
ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تاخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشتهای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر اینها به قصد تقلب.
آنچه در این ماده یعنی ماده ۵۲۳ مشاهده شد مصادیقی از جعل مادی است یعنی به صورت مادی و فیزیکی با دست بردن و اضافه و کم کردن اتفاق می افتد.
-
جعل معنوی یا مفادی
اما نوع دیگری از جعل نیز وجود دارد که مادی نیست و اصطلاحا به آن جعل مفادی یا معنوی میگویند به این جهت که نیازی به دست بردن مادی برای تغییر نیست فقط مفاد یا محتوا یا معنی عبارات را طوری دیگری ثبت می کند این نوع جعل فقط در خصوص کارمندان دولت و مراجع قضایی ممکن است.
مثلا به امری که فرد اقرار نکرده آن را اقرار شده ثبت کند یا اینکه برای مثال فرد در گفتگوی خود بگوید پرداخت کرده ام اما وی ثبت کند که پرداخت نکرده است.
این نوع جعل در ماده ۵۳۴ پیش بینی شده است.
هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضائی و مأمورین به خدمت عمومی که در تحریر نوشتهها و قراردادهای راجع به وظایفشان مرتکب جعل و تزویر شوند اعم از اینکه موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریرات یکی از طرفین را تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازاتهای اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
بیشتر بخوانید: جعل کارت پایان خدمت و مجازات آن
تحقق جعل دارای چه شرایطی است
- جرم جعل باید بر روی اسناد و نوشتجات رخ بدهد.
- اگر سند جعلی را فرد بازهم جعل کند دیگر اینجا جرم جعل واقع نشده یعنی جعل باید بر روی سند جعلی نباشد.
- در جعل باید افراد عادی به اشتباه بیفتد یعنی به گونه ای باشد که افراد عادی نتوانند آن را از اصل تمییز دهند.
- برای تحقق جعل لازم است فرد جاعل قصد تقلب و ضرر رساندن به دیگری را داشته باشد.
جرم جعل در چک
جعل در چک امر پیچیده ای نیست با توجه به تعریفی که از جعل ارائه دادیم همین که فردی چک را دستکاری کند.
برای مثال مبلغ آن را تغییر بدهد حتی در حدی که یک صفر به آن اضافه کند یا اینکه چکی را به جای صاحب حساب امضا کند جرم جعل واقع شده است.
اگرچه طبق قانون جدید صدور چک با الکترونیکی شدن چک و در کل وجود چک های جدید و لزوم ثبت آن در سامانه امکان جعل روی چک بسیار اندک خواهد شد ولی باید در نظر داشت چک های کاغذی و حتی چک های کاغذی قدیمی هنوز در بین مردم وجود دارد و امکان جعل در آن ها وجود دارد.
جعل امضای صاحب حساب چک
جعل امضای صاحب حساب و دارنده دسته چک گاهی به این صورت است که فرد امضایی به جای دارنده دسته چک انجام می دهد و گاهی هم به این شکل است که امضای صاحب دسته چک را شبیه سازی می کند این اتفاق در مواردی بیشتر جریان دارد که فرد جاعل صاحب دسته چک را می شناسد و یا امضای وی آشنا است و اقدام به شبیه سازی امضای وی می کند برای تقلب و فریب بانک.
جعل چک در این مورد برای این است که از اعتبار دارنده دسته چک سو استفاده بشود یا اینکه مالی را از این طریق از وی سرقت کنند.
راه هایی برای پیشگیری از جعل امضای چک
همانطور که گفتیم چک از اسنادی است که در معرض و خطر جعل با مصادیق فراوان آن از جمله تغییر، اضافه کردن، مخدوش کردن، پاک کردن و موارد دیگر وجود دارد لازم است که نکاتی را رعایت کنید تا اینکه چک و سند تجاری شما از جعل در امان بماند.
۱ – اگر امضای شما امضایی ساده باشد اماکن جعل آن هم ساده است پس پیشنهاد می شود امضای شما آنقدر ساده نباشد که از آن سوء استفاده بشود و اگر امضا هم زیادی شلوغ باشد ممکن است کارمند بانک را به اشتباه بیندازد و تشخیص آن را مشکل کند لذا توصیه می شود که امضای پیچیده و شلوغ هم نباشد.
۲ – بخش های مهم چک را چسب بزنید.
برای مثال قسمت مبلغ آن و تاریخ آن را پس از تکمیل کردن با چسب بپوشانید تا امکان سوء استفاده از آن نرود.
مجازات جعل چک طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری
طبق ماده ۵۳۶ قانون تعزیرات از قانون مجازات اسلامی:
هر کس در اسناد یا نوشتههای غیر رسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا دو سال (۳ ماه تا ۱ سال طبق قانون جدید) یا به سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
پس این ماده در مورد چک صادق است زیرا چک سندی غیر رسمی است. پس مجازات مقرر در این ماده برای اسناد رسمی صدق نمی کند.
در ماده مقرر کرده که” علاوه بر جبران خسارت” پس اگر جاعل چک از قبل این کار خسارتی به صاحب چک وارد آورده باشد باید آن را جبران کند.
مجازات حبس مقرر برای جعل سند غیر رسمی مانند سند چک در حال حاضر تغییر یافته و باید گفت طبق قانون جدید سال ۹۹ مجازات این جرم ۳ماه تا ۱ سال خواهد بود.
نکته ای دیگر اینکه در ماده با واژه “یا” ایجاد صراحت کرده که دادگاه می تواند به جای حکم به حبس، فرد را به جریمه کند به جزای نقدی که البته رقم آن با توجه به تورم حال حاضر نیاز به بروز رسانی دارد
نتیجه گیری
جرم جعل در اسنادی مانند چک امکان اتفاق افتادن دارد لذا لازم است از دسته چک مراقبت کافی به عمل آید در اینجا راه هایی برای پیشگیری از جعل چک گفته شد.
جعل چک ممکن است در محتویات آن یا در امضای آن واقع شود.
جعل در محتویات مثل آن که مبلغ چک را تغییر دهد و جعل در امضا مثل شبیه سازی امضای صاحب حساب است.
مجازات جعل طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری کاهش یافته است البته دادگاه می تواند به جای حبس حکم به جزای نقدی بدهد.
اما اگر فرار به حبس باشد میزان مجازات آن ۳ ماه تا ۱ سال خواهد بود که به احتمال شامل مجازات های جایگزین حبس خواهد شد.
سوالات متداول
جعل در چک چگونه خواهد بود؟
جعل چک ممکن است در نوشته های آن مثل تغییر مبلغ چک یا دستکاری دیگر موارد آن باشد مثلا فرد جاعل به مبلغ چک صفر اضافه کند یا اینکه در حالتی دیگر امضای فرد را شبیه ساری کند.
مجازات جعل چک طبق قانون جدید کاهش مجازات حبس تعزیری چه میزان خواهد بود؟
به استناد ماده ۱۰۴ و تبصره آن این جرم از میزان مجازات اصلی آن به نصف تقلیل یافته و در حال حاضر حبس ۳ماه تا ۱ سال خواهد بود ولی دادگاه میتواند از حبس بگذرد و فرد را محکوم به جزای نقدی کند.
آیا جرم جعل چک و به طور کلی جرم جعل سند قابل گذشت است یا غیر قابل گذشت؟
جعل در سند غیر رسمی قابل گذشت است اما جعل در سند رسمی جرمی غیر قابل گذشت است و احکام خود را در باب قانون خواهد داشت. در ماده ۱۰۴ قانون مجازات هم به قابل گذشت بودن جرم جعل ماده ۵۳۶ صراحتا اشاره کرده است.