در جامعه ی مدرن امروزی در بسیاری از کشور ها از جمله جمهوری اسلامی ایران، هر فرد در جامعه دارای حق هایی است که به موجب قانون و در راستای حفظ نظم، از آنان حمایت می گردد.
در قانون کشور ما هم که چنین حمایتی صورت گرفته است. در حقیقت به موجب قوانین کشور ما، هیچ کس حق ندارد حق دیگری را نقض نماید و مانع از استفاده از حق او گردد.
مفهوم ممانعت از حق یک مفهوم کلی است که بسیاری از موارد را شامل میشود. به بیان دیگر یعنی ممانعت از حق هر نوعی از مانع شدن را شامل می شود که البته بعضی از این انواع، در قانون با عنوان های خاص شناخته می شوند.
برخی از این عناوین مانند تصرف عدوانی یا مزاحمت هستند که در ادامه نگاه کوتاهی به آنها داریم. در واقع اما محور مطلب پیش رو همانا ممانعت از حق به معنای خاص است.
انواع ممانعت از حق
ممانعت از حق را در دو عنوان حقوقی و به موجب قانون آیین دادرسی مدنی و ممانعت حق کیفری به موجب قانون مجازات اسلامی، پیگیری کرد.
منظور از ممانعت از حق حقوقی آن است که فرد تنها درخواست رفع ممانعت از حق را از دادگاه دارد ولی در ممانعت از حق کیفری شخص مجازات فرد مانع شونده را نیز مطالبه می کند.
تفاوت ممانعت از حق کیفری و حقوقی
ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی بیان میدارد که دعوی ممانعت از حق عبارت است از:
دعوی کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد.
حق ارتفاق چیزی شبیه همان حق عبور از مسیر است و منظور از حق انتفاع آن است که فرد حق استفاده و نفع بردن از مالی را داشته باشد و در صورتی که شاکی شکایت کیفری نماید باید تحت عنوان مالکیت این اقدام را انجام دهد ولی در حقوقی باید سابقه طرف مد نظر باشد.
شکایت ممانعت از حق
ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی به تعریف ممانعت از کیفری پرداخته است و بیان میدارد که:
هر کس به وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل ها و مراتع ملی شده، کوهستان ها، باغ ها، قلمستان ها، منابع آب، چشمه سارها، انهار طبیعی و پارک های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداری ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام‌المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم میشود.
دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.
تبصره ۱ – رسیدگی به جرایم فوق‌الذکر خارج از نوبت به عمل می‌آید و مقام قضایی با تنظیم صورت مجلس دستور متوقف ماندن عملیات متجاوز را‌تا صدور حکم قطعی خواهد داد.
تبصره ۲ – در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد و قرائن قوی بر ارتکاب جرم موجود باشد قرار بازداشت صادر خواهد شد، مدعی‌می‌تواند تقاضای خلع ید و قلع بنا و اشجار و رفع آثار تجاوز را بنماید.
درجه مجازات ممانعت از حق
بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی میزان مجازات ممانعت از حق به مدت یک ماه تا یکسال تعیین شده است که بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات درجه شش می باشد.
صورت های دیگر ممانعت از حق در قانون
ماده ۶۹۱ قانون مجازات اسلامی مربوط به ورود به عنف و تصرف به عنف است که خود نوعی ممانعت از حق است و بیان میدارد که:
هر کس به قهر و غلبه داخل ملکی شود که در تصرف دیگری است اعم از آنکه محصور باشد یا نباشد یا در ابتدای ورود به قهر و غلبه نبوده ولی بعد از اخطار متصرف به قهر و غلبه مانده باشد علاوه بر رفع تجاوز حسب مورد به یک تا شش ماه حبس محکوم میشود. هر گانه مرتکبین دو نفر یا بیشتر بوده و لااقل یکی از آنها حامل سلاح باشد به حبس از یک تا سه سال محکوم خواهند شد.
ماده ۶۹۲ قانون مجازات اسلامی نیز راجع به تصرف عدوانی است که باز هم نوعی ممانعت از حق است و بیان میدارد که:
هر گاه کسی ملک دیگری را به قهر و غلبه تصرف کند علاوه بر رفع تجاوز به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
نحوه اقدام قضایی برای رفع مزاحمت یا ممانعت از حق
اگر می خواهید که اقدام حقوقی و به موجب قانون آیین دادرسی مدنی عمل کنید باید یک دادخواست با عنوان رفع مزاحمت یا ممانعت از حق تهیه کرده و شرح واقعه و مشخصات متصرف و یا مانع از حق را در آن ذکر کنید و اگر قصد شکایت کیفری از مانع از حق یا مزاحم را دارید باید شکواییه ای با همین عناوین را تقدیم دادسرا محل وقوع جرم کنید.
هر دو دادخواست ها حقوقی و یا شکواییه کیفری، در دفتر خدمات الکترونیک قضایی نیز ثبت میشوند. هر دو دعوی غیر مالی بوده و هزینه دادرسی آن ها ثابت است.
نتیجه گیری
با دانستن مواد قانونی و مباحث قانونی مربوط به مزاحمت و ممانعت از می توان به راحتی از ممانعت و ضایع شدن حقوق خود به نحو قانونی جلوگیری کرد و در حقیقت از راهکار های نادرست مانند ایجاد درگیری نیز پرهیز نمود.
سوالات رایج
چطور میتوان ثابت کرد که یک نفر مزاحم شده است؟
با شهادت یا فیلم و یا عکس و یا هر مدرک دیگری که مزاحمت را ثابت کند.
اگر مزاحم بعد از حکم قانون دوباره مزاحم شد چطور؟
تکرار جرم موجب تشدید مجازات وی می گردد.
اگر مزاحم و یا مانع از حق ادعای مالکیت کرد چطور؟
باید دعوای احراز مالکیت اقامه کند و ادعای خود را ثابت نماید.