زمانی که صحبت از چند همسری است آنچه به ذهن متبادر می شود فرضی است که مردی با بیش از یک زن ازدواج می کند در جوامع مختلف کمتر اتفاق میافتد که زنی بیش از یک شوهر داشته باشد، هرچند در بعضی قبایل مثل توده ای جنوب هند و تبت چند شوهری مشاهده میشود.
در ادیان مختلف به دلیل اختلاط نسل و ضدیت با کرامت و شخصیت زن، چند شوهری امری مذموم و ناپسند است.
در این مطلب به بیان چند همسری و قوانین آن و تکلیف مهریه و نفقه زوجه اول و مراحل قانونی ازدواج مجدد مرد پرداخته ایم.
خواستگاری و عقد زن شوهر دار
طبق نظر مشهور فقها حتی خواستگاری صریح از زنی که در عده طلاق به سر میبرد جایز نیست.
ماده ۱۰۵۰ قانون مدنی مقرر میدارد:
هر کس زن شوهردار را با علم به وجود رابطه زوجیت و حرمت نکاح و یا زنی که در عده طلاق یا عده وفات است با علم به عده و حرمت نکاح برای خود عقد کند عقد باطل است و آن زن مطلقاً بر آن شخص حرام ابدی می شود.
در فرض جهل نسبت به وجود رابطه زوجیت و حرمت نکاح در صورتی که نزدیکی واقع شده باشد عقد باطل است ولی حرمت ابدی حاصل نمیشود ولی اگر نزدیکی واقع شده باشد عقد باطل و و حرمت ابدی حاصل می شود.
لازم به ذکر کرد که این عمل از لحاظ قانون مجازات اسلامی در فرض عدم نزدیکی مجازات ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا جزای نقدی از ۳ تا ۱۲ میلیون ریال دارد و در صورتی که نزدیکی واقع شود زنا (محصنه یا غیر محصنه) محسوب می شود.
چند همسری در حقوق ایران
بحث چند همسری در ایران ناظر به ازدواج همزمان و رسمی مرد با بیش از یک زن می باشد.
این مسئله در آیه سوم سوره نساء به شرط رعایت عدالت اقتصادی و عاطفی و حداکثر تا چهار زن دائمی مورد پذیرش قرار گرفته است.
هرچند عدهای از فقها معتقدند که نباید افراد را به چند همسری تشویق کرد و باید به دلیل احتمال عدم اجرای عدالت از این عمل بر حذر داشت.
چند همسری در قانون مدنی
لازم به ذکر است که از آنجایی که قوانین ایران مبتنی بر شرع اسلامی است تعدد زوجات در حقوق ایران نیز تحت شرایط و قیودی مورد پذیرش قرار گرفته است.
قانون مدنی ایران در بند دوم ماده ۹۰۰ مقرر داشته است:
زوجه یا زوجه ها در صورت فوت شوهر بدون فرزند یک چهارم از ارث سهم میبرند و در ماده بعد آورده شده است که زوجه یا زوجه ها در صورت فوت شوهر و داشتن فرزند یک هشتم از سهمالارث را میبرند که طبق ماده ۹۴۲ به صورت مساوی بین همسرها تقسیم می شود.
تعیین سهم الارث در صورت تعدد زوجات در قانون مدنی حکایت از پذیرش این موضوع در حقوق ایران دارد.
تعدد زوجات در قانون حمایت خانواده
مواد ۱۶ و ۱۷ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۵۳ همچنان لازمالاجرا هستند و فقط مجازات مقرر در ماده با تصویب قانون حمایت خانواده سال ۹۱ نسخ شده است.
مواد مذکور شرایط جواز ازدواج مجدد مرد را بیان می دارند. لازم به ذکر است ازدواج در این مواد به صورت مطلق آمده و اعم از ازدواج دائم و موقت است.
ماده ۱۷ قانون مذکور مقرر میدارد:
مرد نمیتواند همسر دوم اختیار کند مگر این که:
- همسر اول راضی باشد.
- همسر اول توانایی انجام وظایف زناشویی را نداشته باشد.
- زن از شوهر تمکین نکند.
- ابتلا زن به جنون یا بیماری صعبالعلاج دیگر که دوام زناشویی برای طرف دیگر در مخاطره باشد.
- محکومیت زن به حکم قطعی به مجازات ۵ سال حبس یا بیشتر یا به جزای نقدی که به دلیل عجز از پرداخت منجر به ۵ سال بازداشت شود.
- ابتلا زن به هر گونه اعتیاد مضری که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد کند.
- ترک زندگی خانوادگی از طرف زن.
- عقیم بودن زن.
- غایب مفقودالاثر شدن زن.
در این ماده مواردی که به موجب آن مرد می تواند به ازدواج مجدد مبادرت کند بیانشده است که بایستی در دادگاه اثبات شود.
حق طلاق زن در صورت ازدواج مجدد همسر
حال چنانچه مرد با اجازه دادگاه مبادرت به ازدواج مجدد نماید؛ در صورتی که این اجازه ازدواج مجدد به دلیل عدم تمکین زن باشد، همسر اول حق طلاق ندارد مگر اینکه عسر و حرج خود را در دادگاه ثابت نماید.
ولی اگر ازدواج مجدد به دلایل دیگر باشد و زوج شروط ۱۲ گانه عقدنامه را امضاء کرده باشد زن می تواند از دادگاه درخواست طلاق نماید.
تکلیف مهریه و نفقه در صورت ازدواج مجدد مرد
در صورتی که مرد با حکم دادگاه اقدام به ازدواج مجدد نماید در صورتی که دلیل ازدواج دوم عدم تمکین زن باشد به وی نفقهای تعلق نمیگیرد ولی حق دریافت مهریه را خواهد داشت.
چنانچه حکم به ازدواج دوم به دلایل دیگر باشد و همسر اول از شوهر تمکین کند استحقاق دریافت مهریه و نفقه را خواهد داشت.
شرط سلب حق ازدواج مجدد از مرد
قبل از ورود به بحث توجه به این نکته لازم است که مطلق لفظ ازدواج، اعم از ازدواج دائم و موقت است.
در خصوص صحت یا فساد شرط سلب ازدواج مجدد از مرد بین فقها اختلاف نظر وجود دارد، ولی اکثراً معتقدند که در صورت تخلف از شرط، ازدواج دوم صحیح است.
به موجب ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی زن و مرد می توانند در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر هر شرطی که مخالف با مقتضای عقد نباشد بنمایند و در صورتی که سلب حق ازدواج مجدد مرد برای مدتی باشد که ازدواج آنها باقی است این شرط صحیح است ولی اگر سلب حق ازدواج مجدد مرد برای همیشه و حتی بعد از طلاق همسر اول باشد این شرط باطل است.
لازم به ذکر است که در صورت تخلف از شرط مزبور ازدواج دوم صحیح است ولی همسر اول حق فسخ نکاح را خواهد داشت.
مراحل قانونی درخواست ازدواج مجدد از دادگاه
چنانچه مردی بخواهد همسر دوم اختیار کند باید مراحل قانونی زیر را رعایت کند و اجازه ازدواج مجدد از دادگاه بگیرد والا علاوه بر مجازات قانونی حبس تعزیری تا یک سال که برای عدم ثبت ازدواج دائم در نظر گرفته شده است همسر اول به استناد شروط ۱۲ گانه عقدنامه حق طلاق خواهد داشت.
زوج باید دادخواستی مبنی بر ازدواج مجدد به دادگاه تقدیم کند و در آن دلایلی که طبق قانون به وی مجوز ازدواج مجدد را می دهد قید کند، دادگاه نیز نسخه دوم دادخواست را برای زوجه ارسال میکند.
با احراز شرایط لازم و بعد از تحقیق از همسر اول و احراز تمکن مالی و اجرای عدالت حکم به جواز ازدواج مجدد صادر میکند در غیر این صورت دادخواست زوج رد میگردد.
نتیجه گیری
بحث تعدد زوجات در اسلام و به تبع آن در حقوق ایران مورد پذیرش قرار گرفته است هرچند با شرایط و قیودی سعی در محدود کردن و کنترل و جلوگیری از سوءاستفاده از آن شده است و این شرایط و قیود باید توسط زوج در دادگاه اثبات شود و در صورتی که زوج بدون حکم دادگاه مبادرت به ازدواج مجدد نماید.
در صورت امضاء شروط دوازدهگانه عقدنامه حق طلاق برای همسر اول با لحاظ مهریه و نفقه (در صورت تمکین زن) محفوظ است.
سوالات مبحث چند همسری از دیدگاه قانون مدنی
آیا در صورتی که زوج با اجازه دادگاه اقدام به ازدواج مجدد نماید همسر اول حق طلاق دارد؟
اگر ازدواج دوم به دلیل عدم تمکین زن باشد، همسر اول حق طلاق ندارد مگر با اثبات عسر و حرج خود در دادگاه ولی در فرضی که ازدواج مجدد به دلایل دیگر باشد و در صورت امضاء شروط ۱۲گانه عقدنامه زوجه می تواند درخواست طلاق نماید.
اگر صدور حکم ازدواج دوم به دلیل عدم تمکین زوجه باشد وی حق دریافت نفقه و مهریه را دارد یا خیر؟
در صورت عدم تمکین، زن استحقاق دریافت نفقه را ندارد ولی می تواند برای مطالبه مهر خود اقدام کند.
چنانچه زوجه قبل از نزدیکی حق حبس برای دریافت مهریه را اعمال کند زوج می تواند با استناد به عدم تمکین زن از دادگاه درخواست ازدواج مجدد نماید؟
زن در صورت حال بودن مهر می تواند تا مهر به او تسلیم نشده است از ایفاء وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند این حق قانونی در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی برای زن لحاظ شده است و به این دلیل زوج نمی تواند درخواست ازدواج مجدد نماید.
تکلیف ارث مرد با چند همسر چه میشود؟
مردی که چند همسر دارد در صورت فوت، اگر فرزند داشته باشد؛ یک هشتم و اگر نداشته باشد؛ یک چهارم به همسرانش تعلق میگیرد که این مقدار را باید بین خود به تساوی تقسیم نمایند.
