زمانی که در عرف و جامعه صحبت از مال می شود؛ افراد، شی قابل لمس و اشاره ای را تصور می کنند. در حقوق اموال تقسیم بندی هایی مختلفی دارد که یکی از این تقسیم بندی ها مال منقول و مال غیر منقول است.
تشخیص مال منقول از مال غیر منقول از جهت تشخیص دادگاه محلی که شخص می تواند شکایت کند و سایر احکامی که بر اموال منقول و غیر منقول وارد است از اهمیت بالایی برخوردار است.
اموال منقول کدام است؟
طبق ماده ۱۹ قانون مدنی اموالی که قابل جا به جایی از مکانی به مکان دیگر باشند و این جا به جایی موجب خرابی خود مال یا محل قرارگرفتن آن نشود مال منقول است.
اقسام مال منقول:
منقول ذاتی.
منقول حکمی.
منقول ذاتی:
اموال محسوس و قالب لمسی که قابلیت جا به جایی دارند و این جا به جایی موجب خراب شدن مال یا محل قرار گرفتن آن نمی شود. مانند کتاب، قلم، ماشین، مصالح ساختمان قبل از آنکه در ساختمان استفاده شود.
منقول حکمی:
اموالی که ما به حکم قانون آنها را منقول میدانیم و قابل لمس و اشاره نیست. مانند حق مالکیتی که شخص نسبت به ماشین دارد یا دین ناشی از اموال منقول و غیر منقول مثل اجاره خانه.
خانه ذاتا غیر منقول ولی اجاره (پول) منقول حکمی است یا شخصی که ماشین خودش را می فروشد طلبی که بابت پول قرارداد به وجود می آید منقول است.
مال غیر منقول و اقسام آن
طبق ماده ۱۲ قانون مدنی اموالی که از مکانی به مکان دیگر نمی توان جا به جا کرد و این اموال طوری استفاده شده که جا به جایی آن باعث ضرر به مال یا محل قرار گرفتن آن می شود را غیر منقول می گویند.
مثل زمین یا پنجره و لوله و مصالح استفاده شده در ساختمان.
اقسام مال غیر منقول کدام است؟
غیرمنقول ذاتی:
مالی که ذاتا غیر منقول است مثل زمین، تپه
غیرمنقول به واسطه عمل انسان:
این اموال ذاتا منقول اند ولی به دلیل عملی که اشخاص روی آن انجام می دهند تبدیل به مالی شده که جا به جایی آن موجب آسیب مال یا محل آن می شود.
مثل مصالحی که در ساختمان به کار رفته این مصالح قبل به کار رفتن در ساختمان منقول بوده اند ولی بعد از نصب قابل جا به جایی نیستند چرا که موجب خرابی خود یا محل قرارگرفتنشان می شوند.
غیر منقول حکمی:
اموالی منقولی را که قانونگذار فقط از جهات خاصی در حکم غیر منقول می داند.
آنها را فقط از برخی جهات غیرمنقول اند این جهات:
- صلاحیت دادگاه.
- توقیف اموال.
اشیای که مالک آن را برای عمل زراعت اختصاص داده باشد از قبیل گاو و گاومیش و ماشین اسباب و ادوات زراعت و تخم و… به طور کلی هر مال منقولی که برای استفاده از عمل زراعت لازم و مالک آن را به این امر اختصاص داده باشد از جهت صلاحیت محاکم و توقیف اموال جز ملک محسوب و غیر منقول است.
شرط غیر منقول دانستن اموال منقول در ماده ۱۷ این است که اولا اموال ذکر شده برای کشاورزی خود شخص اختصاص داده شده باشد ثانیا مالک زمین و ادوات کشاورزی ذکر شده یکی باشد و برای فقط کشاورزی از آن ها استفاده کند.
آثار تقسیم بندی اموال به منقول و غیر منقول
تعیین دادگاه در دعاوی منقول و غیر منقول
طبق ماده ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ قانون آیین دادرسی مدنی دعاوی راجع به اموال و حقوق منقول در صلاحیت دادگاه محل اقامت (زندگی) خوانده (شخص طرف دعوا) است و دعاوی راجع به اموال و حقوق غیرمنقول در صلاحیت دادگاه محل وقوع ملک است.
نحوه توقیف و بازداشت اموال منقول و غیر منقول
توقیف اموال منقول معمولا فیزیکی است یعنی اصل مال توقیف می شود مگر اینکه مال منقول دارای سند رسمی مالکیت باشد که توقیف سندی میشود.
توقیف اموال غیر منقول فیزیکی نیست و اصولا سندی است که با دستور دادگاه نقل و انتقال آن ممنوع می شود مثل توقیف ملک.
نحوه محاسبه هزینه دادرسی اموال منقول و غیر منقول
در دعاوی غیر منقول هزینه دادرسی تابع قیمت معاملاتی املاک است. در دعاوی اموال منقول هزینه دادرسی طبق بهای خواسته ای است که در دادخواست ذکر می شود.
نحوه ارث بری زوجه از اموال غیر منقول
طبق ماده ۹۴۶ قانون مدنی زوجه از اموال صورت فرزند دار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول ارث می برد.
پس اگر مرد زمین داشت زن از عین زمین ارث نمی برد بلکه از قیمت ان به اندازه سهمش ارث می برد.
بیشتر بخوانید: بهترین وکیل ارث در تهران کیست و چه ویژگی هایی دارد
لزوم تنظیم سند رسمی در انتقال برخی اموال غیر منقول
طبق ماده ۴۶ قانون ثبت، ثبت اسناد اختیاری است مگر در موارد زیر:
کلیه عقود و معاملات راجع به عین یا منافع املاکی که قبلا در دفتر اسناد ثبت شده باشند.
- کلیه معاملات راجع به حقوقی که قبلا در دفتر املاک ثبت شده است.
محدودیت در تملک اموال غیرمنقول
خارجیان طبق ماده ۱ آیین نامه ی استملاک اتباع خارجه مصوب ۱۳۲۸ در تملک اموال غیر منقول محدودیت دارند.
اگر شک کنیم مالی منقول است یا غیر منقول اصل بر کدام است؟
اصل بر این است که همه اموال منقول هستند مگر اینکه خلافش ثابت شود. اگر با توجه به تعاریف منقول و غیر منقول نتوانستیم تشخیص دهیم که مالی منقول است یا غیر منقول آن مال را منقول تلقی می کنیم
میوه ای که هنوز بر درخت است و چیده نشده منقول است یا غیر منقول؟
میوه خودش منقول است ولی تا زمانی که چیده نشده غیر منقول تبعی است چرا که به تبعه درخت که غیر منقول است میوه ای که از آن جدا نشده را غیر منقول می کند.
لیست اموال منقول و غیر منقول طبق قانون مدنی
لیست اموال منقول
- کلیه مصالح ساختمانی مانند آجر، گچ، تیرچه، آهن، درب، شیرهای آب، پنجره ها و …. در صورتی که در بنا به کار نرفته باشد و یا با خرابی ساختمان از آن جدا شده باشد به تعبیر دیگر قبل از به کار رفتن در ساختمان باشد داخل در منقولات است.
- وسایل تزئیناتی منزل مانند آینه، پرده، نقاشی، مجسمه، کاغذ دیواری قبل از به کار رفتن در منزل و یا اینکه زمانی که مورد استفاده قرار داده شد به شرط اینکه جا به جایی آن باعث خرابی محل قرار گرفتن آن نشود.
- میوه و محصول زراعی در صورتی که از درخت جدا و درو شده باشد مانند سیب و میوه ها زمانی که چیده شده باشد.گندم و… وقتی درو شده باشد.
- مطابق ماده ۲۰ قانون مدنی کلیه دیون از قبیل قرض ثمن مبیع و مال الاجاره عین مستاجره از حیث صلاحیت محاکم در حکم منقول است.باید گفت نه تنها از حیث صلاحیت محاکم بلکه از تمام جهات منقول .مانند پول ماشین یا وسیله ای که شخص خریده یا پول اجاره ای که شخص میخواهد بپردازد.
- کشتی هایی که در دریا هستند نیز اموال منقول هستند همچنین است قایق ها.
- کارخانه هایی که به طرزی ساخته شده باشند که جزء بنای اصلی نباشد داخل در منقولات است.
لیست اموال غیر منقول
- زمین،تپه ها،کوه ها، معادن قبل از استخراج، ساختمان غیر منقول هستند.
- وسایل تزئینی منزل که به تعبیری توکار است مانند آینه ای که در داخل گچبری منزل قرار داده شده است و یا کاغذ دیواری نقاشی، پرده، کاشی استفاده شده، لوله های آب و گاز به کار رفته شده در منزل در صورتی غیر منقول هستند که جدا کردن و جا به جایی آن باعث خرابی خود یا محل آن شود.
- مصالح به کار گرفته شده که بنا با آن ساخته شده است مثل آجر های دیوار ساخته شده، گچ های دیوار گچ کاری شده، آهن، سیمان غیر منقول است.
- میوه های روی درخت غیر منقول هستند همچنین درخت، نهال و قلمه و محصولات زراعی قبل از درو شدن غیر منقول است.
- مطابق ماده۱۷ قانون مدنی حیوان،اشیایی که که مالک برای زراعت اختصاص داده از قبیل گاو، گاومیش، ماشین، اسباب و ادوات زراعت مانند تخم، کدو…به طور کلی همه ی اموال منقولی که برای زراعت لازم هست فقط از جهت توقیف کردن مال و صلاحیت دادگاه برای اینکه شخص بداند که کدوم منطقه باید شکایت کند اهمیت دارد و باید دارای شرایطی باشد که در قسمت های قبل توضیح داده شد.
- حق عبور از منزل و زمین دیگری که ارتفاق نامیده میشود غیر منقول است.