ارث زن و دختر از زمین کشاورزی

ارث، وراث و ماترک از جمله مؤلفه های اصلی حقوق ارث  محسوب می شود که برای بعد از فوت شخص حقیقی (انسان) متبلور و اشخاص ذینفع را ممکن است در تقابل با یکدیگر قرار دهد و این تقابل بعضاً نشأت گرفته از عدم علم به قانون و یا زیاده خواهی برخلاف این قانون است.

پس از فوت یک انسان، تمام اموال و دیونی که از این شخص باقی می ماند را دارایی می گویند که اگر این دارایی صرفاً به دیون متوفی منتهی شود، دارایی منفی و اگر اموال متوفی بیش از دیون ایشان باشد یا اینکه اصلاً دینی نداشته باشد و فقط اموال از خود به جا گذاشته باشد، دارایی مثبت بوده و این دارایی البته دارایی مثبت پس از تحقق فوت شخص، به صورت غیرارادی به مالکیت وارث در خواهد آمد.

اما اینکه وراث مسئولیت اداره و مدیریت این دارایی اعم از مثبت یا منفی را بر عهده گیرند بایست با اعلام اراده خود مبنی بر قبول ترکه از طریق گرفتن گواهی حصر وراثت و پذیرش مسئولیت پاسخگویی به طلبکاران متوفی صورت می گیرد. در واقع پذیرش ترکه بدون اینکه صورتبرداری شود و مشخص شود که متوفی چقدر بدهی دارد و چقدر اموال دارد، دلیل بر این نمی شود که اگر بدهی اش بیش از اموالش شد، وراثش باید بدهی ایشان را پرداخت کنند.

بلکه وراث با قبول ترکه صرفاً مسئولیت اداره و مدیریت در پرداخت دیون را برعهده می گیرند نه مسئولیت پرداخت دیون متوفی که امری مجزا از اداره و مدیریت است.

البته وراث می توانند با رضایت یکدیگر نسبت به تقسیم ترکه یا ارث نیز اقدام کنند و این تقسیم به صورت مطلق نبایست مطابق با قانون ارث باشد بلکه می توانند برخلاف آن توافق کنند اما این توافق بایست دو طرف اراده یا تمامی طرفین اراده را همسو و همراه کند.

همسر از عین زمین کشاورزی ارث نمی برد

یکی از استثنائات قانون ارث نسبت به زمین اعم از زمین کشاورزی، بایر یا باغ است که در تقسیم ترکه، زن متوفی از خود ماترک سهمی نمی برد بلکه از قیمت آن سهم می برد اما اینکه چگونه این وضعیت تحقق می یابد.

روی سخن این نوشتار است که در کنار دختر یا سایر وراث این تقسیم زمین کشاورزی چگونه انجام می شود.

در همین خصوص ابتدا به وضعیت پرداخت سهم زن از زمین کشاورزی توجه و سپس به تفکیک طبقات وراث با ورثه ای فرضی این تقسیم بندی را تشریح می کنیم.

بیشتر بخوانید: نحوه تقسیم ارث زمین کشاورزی و میزان مالیات بر ارث آن

سهم الارث زن از زمین کشاورزی

مطابق با ماده ۹۴۶ قانون مدنی، اگر مردی که دارای همسر می باشد، فوت کند، سهم الارث زن از قیمت زمین (کشاورزی)، ساختمان و باغ تعیین می شود، بدین نحو که زن در تقسیم عین این اموال سهیم نمی باشد بلکه پس از فروش آنها، قیمت آن اموال به ایشان پرداخت می شود.

• پس اصل بر پرداخت قیمت زمین های کشاورزی به زن است اما اگر سایر وراث قیمت زمین کشاورزی را به زن پرداخت نکنند، تکلیف چیست؟
• زن چه اقدامی می تواند انجام دهد؟

برخی از صاحب نظران علم حقوق، بر مبنای ماده ۹۴۸ قانون مدنی این چنین نظر داده اند که اگر وراث قیمت زمین کشاورزی را به زن پرداخت نکنند، حق زن بر آن زمین کشاورزی بعنوان وثیقه ای قانونی در نظر گرفته می شود و ایشان می تواند با طرح دعوا علیه سایر وراث، صرفاً قیمت آن ها را مطالبه کند که این امر با جلب نظر کارشناس رسمی انجام می شود.

اما نبایست این تصور ایجاد شود که وراث ملزم به پرداخت قیمت زمین کشاورزی به زن می شوند بلکه دادگاه با طی نمودن تشریفات فروش ماترک متوفی، اقدام به فروش زمین کشاورزی نموده و قیمت آن به زن پرداخت می شود که این سهم الارث از قیمت زمین کشاورزی می تواند یک چهارم باشد (در صورتی که متوفی اولادی نداشته باشد) و یا می تواند یک هشتم (در صورتی که متوفی اولاد داشته باشد) باشد.

صاحب نظر دیگر علم حقوق (جناب آقای دکتر کاتوزیان) نظری برخلاف نظر دیگران دارد و معتقد است که اگر وراث حاضر به پرداخت قیمت زمین کشاورزی به زن نباشند، زن در آن زمین کشاورزی با سایر وراث شریک می شود و دیگر نیازی به فروش آن زمین کشاورزی نیست بلکه از عین آن زمین کشاورزی سهم می برد که البته این نظر برخلاف رویه قضایی کنونی می باشد و بایست همان نظر نخست را ملاک و معیار پرداخت سهم الارث زن از زمین کشاورزی در نظر داشت.

نحوه تقسیم ارث در زمین کشاورزی

• حال اگر در کنار زن متوفی وراث دیگری از قبیل دختر، پسر یا مادر و پدر متوفی وجود داشته باشد، تکلیف چیست؟
• یعنی در این صورت بایست چه معیاری را در نظر داشت؟

پس از بیان فروض متفاوت بایست با این موضوع آشنا شویم که برخی از وراث صرفاً فرض خود از سهم الارث را می برند (یعنی فقط همان مقدار از سهم الارث که در قانون برایشان پیش بینی شده را به ارث می برند) و برخی از وراث صرفاً به قرابت ارث می برند ( یعنی سهم الارثی در قانون برایشان پیش بینی نشده و پس از کسر سهم الارث وراث فرض بر، هر چی باقی ماند به ایشان تعلق می گیرد) و در نهایت برخی دیگر هم به قرابت و هم به فرض ارث می برند که با تشریح این سه مؤلفه درک بهتری از مبحث بعدی پیدا خواهیم کرد.

وراث فرض بر:

فرض یعنی سهم معینی از ماترک متوفی که در قانون برای برخی از وراث پیش بینی شده است.

برای مثال اگر متوفی فرزند داشته باشد، سهم مادر متوفی یک ششم و اگر فرزند نداشته باشد، یک سوم خواهد بود و یا سهم زن از اموال متوفی در صورت بودن فرزند، یک هشتم و در صورت نبودن فرزند یک چهارم است که صرفاً همین سهم الارث را خواهد برد که البته نسبت به زمین کشاورزی، فرض تعیین شده از قیمت آن مال است.

وراث قرابت بر:

به این معنا است که برخی از وراث سهم الارث مشخصی در قانون برایشان تعیین نشده بلکه بایست ابتدا سهم الارث وراث فرض بر مثل زن یا مادر و بعضاً پدر تعیین شود و هر چه باقی ماند میان وراث قرابت بر تقسیم می شود که در واقع می توان این چنین تعریف کرد که تعیین سهم الارث وراث فرض بر مکملی بر مشخص شدن سهم الارث وراث قرابت بر است.

برای مثال سهم الارث فرزندان پسر متوفی، قرابت بر است و اگر در طبقه اول وراث، ورثه دیگری از جمله زن، مادر و پدر و دختر (البته دختر در شرایطی فرض بر و در شرایطی قرابت بر است) بایست سهم الارثشان تعیین شود و سپس سهم الارث فرزندان پسر مشخص می شود.

وراث گاهی به فرض و گاهی به قرابت:

به این معنا که در شرایطی فرض خود را از ماترک متوفی می برند و در شرایط دیگری از ماترک متوفی قرابت می برند.

برای مثال پدر متوفی در صورت وجود فرزند برای متوفی، فرض بر است یعنی یک ششم سهم الارث دارد اما اگر متوفی فرزند نداشته باشد، قرابت بر خواهد شد و سهم الارثش پس از تعیین سهم الارث سایر وراث فرض بر مشخص می شود و همچنین تک دختر متوفی که اگر برادر نداشته باشد، فرض بر است یعنی یک دوم سهم الارث دارد و اگر برادر داشته باشد، قرابت بر می شود و سهم الارثش نصف سهم الارثی است که به برادرش می رسد.

با این توضیح فروض متفاوتی از سهم الارث زن و دختر از زمین کشاورزی در طبقه اول وراث را متصور خواهیم شد.

بیشتر بخوانید: وکیل زمین کشاورزی / وکیل امور اراضی

ارث طبقه اول شامل پدر، مادر، زن و دختر و پسر از زمین کشاورزی

مطابق با سه مؤلفه:

1. فرض بر بودن
2. قرابت بر بودن
3. گاهی فرض بر و گاهی قرابت بر بودن

اقدام به تعیین سهم الارث وراث از زمین کشاورزی می کنیم.

در این فرض، زن، مادر و پدر متوفی فرض بر محسوب می شوند.

مادر با وجود اولاد برای متوفی یک ششم از عین زمین نه قیمت آن را به ارث می برد و همچنین پدر متوفی اما زن متوفی یک هشتم از قیمت زمین کشاورزی را به ارث می برد و مابقی به دختر و پسر متوفی که قرابت بر هستند به نسبت پسر دو برابر دختر تقسیم می شود.

برای مثال اگر ارزش زمین کشاورزی متوفی ۲ میلیارد باشد، سهم هر یک در این فرض بدین شکل خواهد بود.

– هر یک از پدر و مادر متوفی یک ششم از عین ترکه نه قیمت آن ارث می برند یعنی هر یک از مادر و پدر در حدود ۳۳۳ میلیون سهم الارث دارند که البته با سایر وراث در این زمین شریک می شوند.

– سهم الارث زن با وجود اولاد برای متوفی، یک هشتم است که می شود ۲۵۰ میلیون، که زن فقط مستحق گرفتن مبلغ آن است و در عین ترکه با سایر وراث شریک نمی شود و یا وراث بایست قیمت آن را به ایشان پرداخت کنند و یا زن با طرح دعوای مطالبه قیمت سهم الارث علیه سایر وراث نسبت به فروش و مزایده و گرفتن قیمت سهم الارث خود از زمین کشاورزی اقدام کند.

– مابقی ترکه به نسبت دو به یک میان پسر و دختر تقسیم می شود که در مثال بالا، سهم الارث دختر از عین ترکه به ارزش ۳۶۱ میلیون و سهم الارث پسر از عین ترکه حدود ۷۲۲ میلیون می شود.

ارث طبقه اول شامل پدر، مادر و زن و دختر از زمین کشاورزی

سه نفر از وراث (مادر و پدر و زن) فرض بر محسوب می شوند؛ ابتدا سهم الارث وراث فرض بر را مشخص کنیم که بدین ترتیب بر مبنای مثال بالا؛

زن با وجود یک دختر از متوفی یک هشتم از قیمت آن زمین کشاورزی را به ارث می برد که همان مبلغ ۲۵۰ میلیون می شود که یا وراث باید خود این مبلغ را پرداخت کنند و زن را ترکه خارج کنند یا اینکه زمین کشاورزی بفروش برسد و زن سهم الارث خود را از قیمت آن بردارد.

سهم الارث پدر و مادر متوفی هر کدام یک ششم می شود که دلیل آن وجود دختر برای متوفی است که مطابق با مثال بالا، هر کدام از پدر و مادر ۳۳۳ میلیون حدوداً سهم خواهند داشت که این سهم از عین زمین کشاورزی است نه قیمت آن.

و در نهایت دختر متوفی است که تنها اولاد ایشان نیز محسوب می شود و سهم الارثش یک دوم ترکه یعنی یک میلیارد می باشد. مبلغی نیز ما به التفاوت تقسیمی سهم الارث وراث باقی می ماند که میان پدر، مادر و دختر به تناسب فرضی که می برند، تقسیم می شود.

ارث طبقه اول شامل زن و دختر از زمین کشاورزی

در این فرض با دو ورثه که یکی صرفاً فرض بر، و یکی صرفاً فرض بر و قرابت بر است رو به رو هستیم.

در واقع اگر بر مبنای مثال بالا قصد تقسیم ترکه متوفی از آن زمین کشاورزی را داشته باشیم، زن صرفاً همان یک هشتم خود را می برد و دیگر در سهمی از ترکه سهیم نیست که می شود همان ۲۵۰ میلیون که دو صورت پرداخت توسط دختر متوفی یا فروش زمین کشاورزی و وصول مبلغ آن وجود دارد.

و سهم دختر یک دوم از ترکه است که یک میلیارد می شود و مابقی به قرابت به ایشان رد می شود و از مابقی زن سهم الارثی ندارد چون فقط سهم الارث مفروض خود را می برد.

نتیجه گیری

نتیجتاً زن نه تنها از عین زمین کشاورزی ارث نمی برد بلکه از عین اموال غیرمنقول دیگر از قبیل بنا یا باغ نیز ارث نمی برد بلکه تنها از قیمت آنها ارث می برد و دلیل آن ماهیت فقهی است که دارد.

در نوشته ی پیش رو تمام حالات ارث زن از زمین کشاورزی با جزئیات بررسی شده است.

سوالات متداول

ارث زن از زمین کشاورزی چقدر است؟

در صورت بودن اولاد یک هشتم و در صورت نبود اولاد یک چهارم که صرفاً از قیمت آنها ارث می برد نه خود آنها.

دختر هم مثل زن متوفی از قیمت زمین کشاورزی ارث می برد؟

خیر؛ دختر متوفی به مانند سایر وراث از عین زمین کشاورزی ارث می برد و با سایر وراث شریک می شود.

اگر وراث، سهم الارث زن از قیمت زمین کشاورزی را به او ندهند، زن چه کاری می تواند انجام دهد؟

می تواند با طرح دعوای مطالبه سهم الارث، نسبت به فروش آن اقدام و قیمت سهم الارث خود را از حاصل فروش بگیرد.