غالباً انسانها پس از فوت خود اموال و حقوق مالی به جای میگذارند که آثاری از جمله لزوم تعیین تکلیف مایملک وی و میزان سهم و حقوق وراث را به دنبال دارد، اینکه دارایی و حقوق شخص باید بعد از فوت او به چه کسی برسد و آیا ماترک او باید به اشخاصی منتقل شود که قانون معین میکند و یا به کسانی که خود او انتخاب مینماید و همچنین چگونگی و تشریفات دادرسی مربوط به صدور گواهی انحصار وراثت، موضوعاتی هستند که بسیار مورد سؤال قرار میگیرند.
مراحل درخواست گواهی انحصار وراثت
قانونگذار در قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب مهرماه ۱۳۰۹ و نیز در قانون امور حسبی تعریفی از گواهی انحصار وراثت یا تصدیق حصر وراثت نکرده است؛ لیکن با نگرش به مقررات قوانین مذکور چنین برداشت میشود که مقصود از گواهی انحصار وراثت عبارت است از: «صدور تصدیقی بر محصور بودن وراث متوفی به عدد و اشخاص معین و تعیین سهم هریک از ورثه از ماترک به جای مانده از متوفی به نحو مشترک برای وراث.»
در رسیدگی به در خواست گواهی مزبور در مقررات موضوعه کشور دو قانون حاکم است:
- قانون تصدیق انحصار وراثت مصوب ۱۳۰۹
- قانون امور حسبی مصوب۱۳۱۹
مرجع صلاحیت دار جهت صدور گواهی انحصار وراثت
مطابق ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی در امور مدنی: «دعاوی راجع به ترکه متوفی در دادگاه محلی اقامه میشود که آخرین اقامتگاه متوفی در ایران آن محل بوده و اگر آخرین اقامتگاه متوفی معلوم نباشد رسیدگی در صلاحیت دادگاهی است که آخرین محل سکونت متوفی بوده است» لیکن در حال حاضر چون صدور گواهی انحصار وراثت غالباً در زمره دعاوی و مرافعاتی است که لزوماً مخاطب یا مخالف ندارد.
و از پیچیدگیهای قضائی برخوردار نمیباشد، به همین منظور در اجرای قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۸۷ وفق بند ۳ ماده ۱۱ این قانون قاضی شورای حل اختلاف را مجاز نموده با مشورت اعضای شورا نسبت به درخواست صدور گواهی حصر وراثت رسیدگی و مبادرت به صدور رأی مقتضی نماید؛
بنابراین با وضع و تصویب قانون اخیرالذکر مرجع صلاحیتدار جهت درخواست و صدور گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی یا آخرین محل سکونت مرحوم میباشد.
اشخاص ذینفع جهت صدور گواهی انحصار وراثت
هرکسی که در اموال و ماترک به جای مانده از متوفی ذینفع باشد، میتواند از شورای حل اختلاف درخواست انحصار وراثت کند مانند ورثه، طلبکار و یا موصی (کسی که مورث به نفع او وصیت تملیکی نموده است) و یا وصی (کسی که اجرای وصیت موصی را برعهده گرفته است) همچنین شخصی که غیرمستقیم از اثبات وراثت شخصی از دیگری منتفع میگردد، حق درخواست گواهی انحصار وراثت متوفی را دارد مانند شخصی که سهم الارث بعضی از ورثه به او انتقال پیدا کرده است.
مدارک لازم برای اخذ گواهی انحصار وراثت:
- متقاضی برگ حصر وراثت مدارک ذیل را بایستی تهیه نماید و به دفتر دادگاه تسلیم کند
- گواهی فوت متوفی (اصل و فتوکپی مطابق با اصل شده)؛
- گواهی مالیات بر ارث (رسید گواهی مالیاتی)؛
- فتوکپی صفحه اول شناسنامه ورثه یا وراث متوفی؛
- استشهادیه چاپی محضری؛
- فتوکپی عقدنامه همسر دایمی متوفی (در صورتی که متوفی به هنگام فوت همسر یا همسرانی داشته است)؛
- اصل شناسنامهها و عقدنامه جهت ارائه به دادگاه به همراه دیگر مدارک؛
- تنظیم دادخواست در یک برگ؛
- وصیتنامه (درصورت موجود بودن).
مورد مهم در تقاضای انحصار وراثت
«لازم به ذکر است وراث یا نماینده آنها پس از تسلیم اظهارنامه ریز اموال متوفی به اداره امور مالیاتی آخرین اقامتگاه متوفی، یا اگر
متوفی مقیم ایران نبوده اداره امور مالیاتی مربوط در تهران، ظرف یک هفته با درخواست وراث گواهینامه مصدق ریز ماترک را که در
اظهارنامه نوشته نشده صادر و به مودی تسلیم مینماید.»
فتوکپی کارت ملی و شناسنامه تمامی ورثه؛
استشهادیه ای که دلالت بر منحصر بودن وراث یا ورثه دارد؛
تصویر عقدنامه همسر دایمی متوفی.
توضیحاتی در خصوص مدارک:
گواهی فوت:
پس از فوت متوفی و تأیید پزشکی مربوطه یا قانونی، مراتب توسط اداره ثبت احوال ثبت و شناسنامه متوفی ابطال و گواهی فوت صادر میگردد بدین ترتیب لازم است پس از فوت، تأییدیه پزشک را به همراه شناسنامه متوفی به اداره ثبت برد تا ضمن ابطال شناسنامه، گواهی فوت صادر نماید.
گواهی مالیات بر ارث:
وارث میبایست پس از فوت متوفی، لیست کلیه اموال و داراییهای منقول و غیر منقول را به اداره دارایی محل سکونت متوفی ارائه نماید و رسید آن را دریافت نموده همراه مدارک دیگر به دفتر دادگاه بدهد.
استشهادیه چاپی محضری:
برگ استشهادیه برگهای است چاپی که میتوان مجاناً از دفتر شورا یا اینترنت تحویل گرفت در این فرم بایستی اسامی کلیه وراث بدون قلم خوردگی نوشته و توسط دو نفر از افرادی که متوفی و وارث را میشناسد امضاء شود و امضاء این دو نفر توسط شخص دیگری در یکی از دفاتر اسناد رسمی تأیید و گواهی شود.
راجع به احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه و نیز غیر ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی به ترتیب به موجب ماده واحد قانونی، رسیدگی به دعاوی مطروحه راجع به احوال شخصیه و تعلیمات دینی ایرانیان مذکور مصوب ۳/۴/۱۳۷۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام در مسائل مربوط به ارث و نکاح و طلاق و وصیت و امور مربوطه به فرزندخواندگی دادگاهها در مقام رسیدگی به موارد مذکور ملزم به رعایت قواعد و عادات مسلم در مذهب آنان میباشند. جز در مورد مقررات قانون راجع به انتظامات عمومی و بنابراین، احکام خود را باید برطبق موازین مذهبی ایشان صادر نمایند؛
سامانه انحصار وراثت
- سامانه ثنا
- سامانه اینترنتی درخواست گواهی فوت
- سامانه عدل ایران
برای انحصار وراثت به کجا باید مراجعه نمود
ابتدا بایستی وراث به همراه مدارک خودشان از طریق سه شهود با تنظیم استشهادیه به دفتر اسناد رسمی مراجعه نموده و پس از آن به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و درخواست انحصار وراثت نماید.
مالیات انحصار وراثت
متقاضیان انحصار وراثت باید طی تکمیل اظهارنامه مالیاتی مالیات بر ارث را بر اساس نوع سهم الارث خود به اداره مالیاتی تقدیم نماید.
تشریفات صدور گواهی انحصار وراثت
- الف) خواهان درخواست: در ردیف خواهان مشخصات یکی از وارث به عنوان متقاضی به همراه نشانی محل اقامت وی قید خواهد شد.
- ب) خوانده درخواست: در قسمت خوانده مشخصات تمام یا تعدادی از وراث تحریر میشود؛ بنابراین، نیازی به ذکر اسامی تمامی وراث نیست.
- ج) خواسته درخواست: خواسته باید «تقاضای صدور گواهی حصر وراثت به شرح دادخواست» تحریر گردد.
اقدامات شورای حل اختلاف پس از وصول درخواست با اعلام وصول درخواست گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف دلایل ابرازی متقاضی را بررسی میکند
چنانچه دارائی متوفی، حسب گواهی مالیات بر ارث کمتر از سی میلیون ریال (۳۰٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال) باشد، در این صورت گواهی حصر وراثت در جلسه فوقالعاده و بدون انتشار آگهی صادر میشود.
در صورتیکه دارایی متوفی، حسب گواهی مالیات بر ارث بیشتر از سی میلیون ریال (۳۰٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال) باشد و متوفی نیز در شهر فوت نموده و آخرین اقامتگاه وی شهر باشد،
وفق ماده ۳۶۱ ق. امور حسبی (اصلاحی سال ۱۳۴۷) شورای حل اختلاف درخواست متقاضی را یک نوبت در یکی از روزنامههای محلی یا کثیرالانتشار آگهی مینماید. در آگهی مزبور می بایست تعداد وراث و نسبت آنان با متوفی و تاریخ و محل فوت او و این که هرکس وصیت نامه از متوفی در اختیار دارد.
ظرف مدت یک ماه به شورا تحویل دهد (چنانچه بعد از مهلت مذکور هر وصیتنامهای به استثنای رسمی یا سری ابراز شود، فاقد درجه اعتبار خواهد بود) تصریح گردد طبق م. ۳۶۲ ق. امور حسبی، پس از انقضای یک ماه از تاریخ نشر آگهی در صورتی که معترض شناسایی و معرض نشود،
شورای حل اختلاف در جلسهای فوقالعاده گواهی مقتضی مبنی بر وراثت وراث نسبت به مورث متوفی و تعیین عده وراث و انتساب ایشان با متوفی و همچنین سهم شرعی که از ماترک به نحو اشاعه و مشترکا استیفاء مینمایند را مشخصا معین نموده و صادر خواهد کرد.
در فرضی که دارایی و اموال متوفی بنا بر اعلام گواهی مالیاتی اداره امور اقتصادی و دارایی مازاد از سی میلیون ریال و آخرین اقامتگاه متوفی نیز در روستا باشد. به جای انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار، آگهی مزبور در نشریات محلی یا اعلام عمومی موضوع م ۳۶۱ ق امور حسبی صورت میپذیرد به این ترتیب که با نظارت دهداری و توسط ضابطین انتظامی برای یکبار و در یک روز معین در معابر و اماکن عمومی روستای اخرین محل سکونت متوفی الصاق میشود.
و مبدا محاسبه، یک ماه از زمان الصاق است که پس از انقضای یک ماه مرجع صالح در مورد صدور گواهی حصر وراثت اتخاذ تصمیم خواهد نمود. قابل ذکر است که مادام که مدت مقرر یک ماهه در بندهای ۲ و ۳ فوقالذکر سپری نگردد.
گواهی موضوع درخواست صادر نمیشود و هرگاه دلایل ابرازی برای درخواست گواهی حصر وراثت اثباتکننده وراثت، ورثه نسبت به متوفی یا ذینفع بودن متقاضی را در ماترک متوفی ثابت ننماید به شرح نمونه زیر اتخاذ تصمیم میگردد.
تصمیم و رأی شورای حل اختلاف
این مطلب را از دست ندهید تنفیذ و ابطال وصیت نامه
الف) در قبول درخواست و صدور گواهی حصر وراثت:
آقای/خانم… با وکالت آقای… به شماره شناسنامه… به استناد شهادتنامه و گواهی فوت و فتوکپی شناسنامه ورثه درخواستی شماره … تقدیم این دادگاه نموده چنین اشعار داشته است که شادروان… به شماره شناسنامه… در تاریخ… در اقامتگاه دائمی خود در گذشته و ورثه حینالفوت وی عبارتنداز:
آقای … فرزند… شماره شناسنامه… کدملی…صادره از… نسبت فرزند متوفی
خانم… فرزند… شماره شناسنامه… کد ملی…صادره از… نسبت فرزند متوفی
پس از انجام تشریفات قانونی و انتشار یک نوبت آگهی در روزنامه و عدم وصول هرگونه لایحه یا اعتراض با ارائه وصیتنامه رسمی حسب گواهی متصدی مربوطه و ملاحظه گواهینامه مالیات بر ارث به شماره… مورخ … سرانجام در تاریخ… در وقت فوقالعاده شعبه… شورای حل اختلاف تهران به تصدی امضاء کننده زیر تشکیل و پس از ملاحظه پرونده گواهی مینماید که ورثه در گذشته منحصر به اشخاص یاد شده در بالا بوده و وراث دیگری ندارد و دارایی آن روانشاد پس از پرداخت و انجام حقوق و دیونی که بر ترکه تعلق میگیرد.
یک هشتم از اموال منقول و بهاء ابنیه و اشجار سهم همسر متوفی و مابقی به نسبت پسر دو برابر دختر قابل تقسیم میگردد.
اعتبار این گواهینامه از حیث مبلغ نامحدود است.
نام و امضاء قاضی شورا
۱٫ ۳۱۲ اصلاحیه مصوب ۳۷/۱۱/۱۳۸۰ از ق. مالیاتهای مستقیم.
حدود اعتبار ارزش گواهی حصر وراثت بنا به میزان معین
پرسش: ثمره عملی و حقوقی قید ارزش و اعتبار گواهی حصر وراثت به میزان مبلغ معین و یا نامحدود چیست؟
اتفاقنظر
با توجه به اینکه دادگاهها در گواهی انحصار وراثت قید مینمایند که ارزش ماترک بیش از ده میلیون ریال یا تا ده میلیون ریال میباشد و طبق ماده ۳۴۷ قانون امور حسبی اگر ورثه بخواهند ملک غیرمنقولی را که به نام مورث ثبت شده است.
به نام آنها ثبت گردد باید تصدیق انحصار وراثت را به اداره ثبت ارائه کنند، عملاً اثر قید ارزش گواهی انحصار وراثت در دفاتر اسناد رسمی است و اگر ارزش ماترک بیش از ده میلیون ریال باشد و گواهی تا ده میلیون ریال صادر شده باشد ادارات ثبت این گواهی را قبول نمیکنند و باید جهت اصلاح آن به دادگستری مراجعه شود.
نظر کمیسیون نشست قضائی (۱)
علاوه بر اینکه مطابق ماده ۳۴۷ قانون امور حسبی در صورتیکه ورثه نخواهند ملک غیرمنقولی را که به نام مورث آنان ثبت شده است به نام آنها ثبت گردد باید تصدیق انحصار وراثت با رونوشت گواهی شده آن را که متضمن تعیین سهام باشد.
به اداره ثبت تسلیم نمایند، قید ارزش و اعتبار گواهی حصر وراثت در معاملاتی که نسبت به ترکه میشود با رعایت مقررات قانون مالیاتهای مستقیم (در باب مالیات بر ارث) مؤثر است و به استناد گواهی انحصار وراثتی که بدون انتشار آگهی و محدوده به اعتبار ده میلیون ریال صادر گردیده باشد انجام معاملات با ارزش بالاتر امکانپذیر نخواهد بود. در نتیجه اتفاقنظر قضات دادگستری بوشهر تأیید میشود.
تقسیم ترکه و الزام به تنظیم سند رسمی
رأی شعبه ۲۴ دادگاه عمومی حقوقی تهران
در خصوص دعوای خواهان با وکالت (ح.الف.) از آقای (الف.د.) و خانم (ن.د.) به طرفیت خوانده (ز.م.) به خواسته تقسیم ترکه و دعوای تقابل خوانده دعوای اصلی با وکالت آقای (ج.ب.) به طرفیت خواهانهای اصلی به] خواسته [الزام به تنظیم سند رسمی دو دانگ از ششدانگ قطعه زمین پلاک ثبتی ۲۱۱ فرعی از ۱۱۸ اصلی واقع در سرخرود مازندران و دعوی ورود ثالث خانم (س.ن.) به وکالت از (م.ش.) به طرفیت خواهانها و خوانده دعوی اصلی به خواسته مطالبه مبلغ (۲۶٫۶۰۰٫۰۰۰) تومان نظر به محتویات پرونده توجهاً به اینکه خواهانها و خوانده دعوی اصلی بهموجب انحصار وراثت شماره ۹ مورخ ۱۸/۱/۸۴ شعبه ۱۴ دادگاه عمومی و حقوقی، ورثه مرحوم (الف.د.) هستند مالکیت اصحاب دعوی حسب استعلام ثبتی نیز محرز است؛
اولاً: در خصوص دعوی خواهان تقابل نظر به استعلام ثبتی که به عمل آمده است مورث مرحوم (الف.د.) هریک به نسبت سهمالارث خود با اخذ سند مالکیت مشاعی اقدام ]نموده و [به نظر میرسد متنازعات مورد ادعایی با وجود اخذ سند مالکیت مشاعی به نوعی تقسیم ارث به نسبت سهمالارث است ]که[ انجام شده و موضوعاً منتفی است و مستنداً به ماده ۲ قانون آیین دادرسی مدنی قرار رد دعوی صادر و اعلام میگردد.
در خصوص دعوی وارث ثالث آقای (م.ش.) به خواسته مطالبه مبلغ (۲۶٫۶۰۰٫۰۰۰) تومان که بهموجب دو فقره چک بانکی در وجه مرحوم (الف.د.) مستند ادعای وراث، نظر به استعلام به عمل آمده هرچند حکایت ]از[ واریز مبلغ فوق به حساب مرحوم دارد؛
لکن هیچگونه دلیل و مدرک مقتضی دیگر که دلالت نماید بهعنوان قرض یا دین به مرحوم داده باشد ارائه نشده است، به نظر دادگاه هرکس مالی به دیگری بدهد اماره بر وفای عهد است حکم به استرداد وجه چک علیه گیرنده در صورتی صحیح است.
که استحقاق صادرکننده در استرداد وجه چک بر دادگاه ثابت شود که در ما نحن فیه دلیلی بر اشتغال ذمه مورث خواندگان ارائه نشده است، از این حیث بنا به اصل برائت ]و[ ماده ۱۲۵۷ قانون ]مدنی[حکم به بیحقی خواهان صادر و اعلام میگردد در دعوی خانم (ز.م.) مبنی بر پرداخت هزینه امر کفن و دفن میّت با توجه به اینکه خواهان همسر مرحوم بوده و مدارک و مستندات در این قسم با توجه به متعارف بودن هزینهها و رسید پرداختی کفایت بر موضوع دارد صحیح است.
از این ]حیث[ دادگاه به استناد ماده ۸۶۹ قانون مدنی حکم به محکومیت خواندگان دعوی تقابل به نسبت سهمالارث به پرداخت مبلغ (۶۶۲/۶۱۶/۱۷) ریال در هزینۀ دادرسی و حقالوکالۀ وکیل مطابق تعرفه در حق خواهان تقابل صادر و اعلام میگردد.
رأی شعبه ۲۴ دادگاه عمومی حقوقی تهران
در خصوص دعوای خواهانهای اصلی به تقسیم اموال و ماترک باقیمانده از مرحوم (الف.د.) به شرح دادخواست، نظر به استعلام ثبتی مالکیت مورث اصحاب دعوا و احراز وراثت اصحاب دعوای اصلی ۱٫ چهار دانگ مشاع از ششدانگ یک باب عمارت در پلاک ثبتی ۲۹۷۳ واقع در بخش ۲ نظر به اظهار کارشناس مبنی بر غیر قابل تقسیم بودن ملک و نیز امتیاز ۳ خط تلفن ثابت به شمارههای …۳۳۹۴۲۱ و …۳۳۹۴۲ و …۳۳۹۴۳ و حق امتیاز یک خط تلفن همراه به شماره … ۰۹۱۲۲۲۰۰۰ و یک دستگاه اتومبیل پژو ۵۰۴ مدل ۱۹۷۷ به شماره انتظامی ۹۶۳۱۴ و شماره موتور ۲۴۳۴۶۳۰ و پنج عدد قبر دو طبقه و یک قبر یک طبقه واقع در قطعه ۷۴ بهشتزهرا به شماره ۶۹ ردیف ۱۱۱ الی ۱۱۶ و اموال منقول حسب مُهر و موم از طرف شعبه ۶۰۸ شورای حل اختلاف در پرونده کلاسه ۸۳/۶۰۸/۳۰۷ که پرونده شورا ضمیمه است.
حکم به فروش اموال اعم از منقول و غیرمنقول به استناد ماده ۳۱۷ قانون امور حسبی و پرداخت وجه و بهای آن به نسبت سهمالارث در حق وراث مرحوم (الف.د.) و نیز پرداخت هزینۀ دادرسی و هزینه کارشناس به مبلغ (۱۰۰٫۰۰۰) ریال و حق الوکالۀ وکیل مطابق تعرفه قانونی صادر و اعلام میگردد رأی صادره حضوری و ظرف مهلت بیست روز قابل تجدیدنظر است.
عدم ذکر ورثهای یا ذی نفعی در گواهی انحصار وراثت
پرسش: کیفیت نحوه اعتراض شخص که خود را جزء ورثه متوفی (و یا ذینفع) میداند در عین حال نام وی در گواهی انحصار وراثت بهعنوان ورثه نیامده حسب قوانین موضوعه چگونه است؟
نظر اکثریت
دادگاه صالح به اعتراض رسیدگی و پس از صدور حکم و قطعیت آن در صورتی که حکم نسبت به نامبرده یا ذینفع بودن وی صادر شود گواهی قبلی اصلاح میگردد که البته میتوان به شکل ابطال گواهی قبلی یا کانلمیکن تلقی نمودن گواهی سابقالصدور و صدور گواهی اصلاحی باشد و مجوز نظریه فوق مواد ۳۶۲-۳۶۴ و ۳۶۹ قانون امور حسبی میباشد.
نظر اقلیت
نظر به اینکه مجازات کسی که ورثهای یا ذی نفعی را ذکر نکرده است و قانون او را در حکم کلاهبردار مشخص نموده است پس بهتر است که بدواً تصمیم به ابطال صادر گردد و سپس گواهی حصر وراثت واقعی صادر و اعلام گردد. این رأی قابل تجدیدنظر میباشد.
تصمیم قضائی بودن گواهی انحصار وراثت
پرسش:
۱- آیا شورای حل اختلاف که قرار تأمین خواسته تا سقف یک میلیون تومان صادر مینماید میتواند قرار مذکور را اجرا نماید یا خیر؟
۲- آیا گواهی انحصار وراثت حکم است یا قرار؟ و زمان اعلام آمار شعبه در ردیف حکم نوشته خواهد شد یا قرار؟
نظریه اکثریت
در پاسخ به سؤال اول اجرای قرار تأمین خواسته اصداری شورای حل اختلاف وفق ماده ۱۹ آییننامه اجرایی ماده ۱۸۹ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی … پرونده جهت اقدام قانونی برای اجرای رأی به اجرای احکام مدنی دادگستری محل ارسال میگردد و شورای حل اختلاف نمیتواند رأساً نسبت به اجرای قرار تأمین خواسته اقدام نماید.
در پاسخ سؤال دوم این گروه عقیده دارند که گواهی انحصار وراثت نه حکم است و نه قرار، گواهی انحصار وراثت که از امور حسبی میباشد غیر ترافعی بوده و در واقع یک تصمیم قضائی است نه رأی و در آیین دادرسی مدنی نیز اینگونه موارد متن جمله گزارش اصلاحی وجود دارد که نه حکم است نه قرار؛ لکن همانند احکام دادگاهها بهموقع اجرا گذاشته میشود؛ بنابراین صدور گواهی انحصار وراثت نه حکم است و نه قرار، تنها یک تصمیم قضائی میباشد
.
