نگهداری، تربیت و تأمین معاش فرزندان از جمله تکالیف پدر و مادر محسوب می شود و بخشی از آن بر عهده پدر به عنوان رئیس خانواده و بخش دیگر آن بر عهده مادر می باشد که در جهت رشد و تعالی خانواده و فرزندان در کنار یکدیگر قرار دارند.
اما ممکن است پدیده حقوقی – اجتماعی طلاق، حقوق و تکالیفی مستقل برای زن و مرد نسبت به فرزند مشترکشان ایجاد کند که از جمله مسائل چالش برانگیز زن و مرد، حضانت است و در دل آن، حق ملاقات فرزند بعد از طلاق می باشد.
در نوشتار پیش رو، تلاش می شود، نگاه قانون و رویه قضایی را ابتدا نسبت به حق ملاقات فرزند مورد بررسی قرار داده و سپس ضمانت اجرای ممانعت از ملاقات فرزند تشریح گردد و در نهایت نمونه شکوائیه از این بابت آورده خواهد شد.
حق حضانت مادر و پدر چگونه است؟
دادگاه بر مبنای سن طفل، شرایط پدر و مادر و مصلحت کودک حق حضانت را تا زمان بلوغ طفل به یکی از پدر و مادر می دهد که البته قانون بیان داشته است.
حق حضانت مادر نسبت به فرزند پسر و دختر تا ۷ سالگی و حق حضانت پدر نسبت به فرزند دختر ۷ تا ۹ سالگی تمام قمری و پسر ۱۵ سالگی تمام قمری می باشد که در این مدت حق ملاقاتی برای طرف مقابل ترتیب داده خواهد شد. البته حق حضانت، تکلیفی نیز محسوب می شود و قانونگذار استنکاف از پذیرش این حق از سوی طرفی که در آن مدت حضانت بر عهده اوست را با ضمانت اجرای بازداشت موقت همراه ساخته است.
حق ملاقات فرزند حقی قانونی و غیرقابل سلب
حق ملاقات فرزند از جمله حقوق ذاتی پدر و مادر نسبت به فرزند خود می باشد که حتماً نباید به بعد از طلاق موکول شود بلکه به تصریح ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، ممکن است پدر و مادر بنا به دلایلی از یکدیگر جدا زندگی کنند که در این صورت حق ملاقات برای ایشان وجود دارد.
در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، قانونگذار به کسی که حق حضانت فرزند با او نمی باشد، حق ملاقات پیش بینی کرده است و این حق ملاقات برخلاف حق حضانت، به هیچ وجه نمی توان از پدر و مادر گرفت حتی پدر و مادری که در صورت تحقق چند شرط مندرج در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی را دارا باشند از قبیل، اینکه به مواد مخدر یا الکل اعتیاد داشته باشند، به فساد اخلاقی شهرت داشته باشند، در بستر بیماری قرار داشته باشند، هم این حق از ایشان سلب نخواهد شد.
پس مطلع باشید پدر و مادر در هر شرایطی می توانند از حق ملاقات فرزند مشترک بهره مند شوند مگر اینکه مصلحت کودک در سلب حق ملاقات یکی از پدر و مادر باشد که این امر کاملاً به تشخیص دادگاه می باشد. در همین خصوص ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده، رعایت مصلحت طفل در تمامی تصمیمات دادگاه را ضروری تشخیص داده است و این اختیار را به قاضی پرونده داده که برخلاف مقررات قانونی به مصلحت طفل رأی صادر کند.
روزهای ملاقات کودک طلاق
ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده، بر توافق پدر و مادر نسبت به دفعات و روزها و مکان ملاقات فرزند اشاره کرده است و اصل را بر توافق پدر و مادر دانسته مگر اینکه توافق حاصل نشود، و دادگاه بر مبنای اصل مصلحت طفل، دفعات، روزها و مکان ملاقات طفل را مشخص می کند که بر مبنای رویه قضایی عموم قضات ترتیب ملاقات را به روزهای آخر هفته تعیین می کند و نسبت به تعداد دفعات ملاقات در هفته یا ماه، اگر توافقی میان پدر و مادر وجود نداشته باشد.
دادگاه با توجه به اینکه حق ملاقات برای پدر است یا مادر، و اینکه طفل در چه شرایطی سنی قرار دارد و مصلحت فرزند، به ترتیب هفته یک یا دو مرتبه یا ماهیانه دو مرتبه تعیین می کند
البته در برخی از آرای صادر از محاکم خانواده، مشاهده شده است که پدر دارای حق ملاقات فرزند خود می باشد و با تشخیص دادگاه، صرف ملاقات پدر با فرزندش به صلاح طفل نیست و بعضاً موجب انحطاط درونی و بیرونی طفل در آینده شود، قاضی دفعات ملاقات را به حداکثر مدت آن تعیین خواهد کرد و بسیار کم مشاهده شده است که رأی صادر و یکی از پدر و مادر را از حق ملاقات فرزند محروم کرده باشد.
نسبت به مکان ملاقات فرزند، رویه جاری میان محل زندگی مادر، کلانتری و یا محل های مناسبی که قوه قضائیه مطابق با تبصره ماده ۴۱ مکلف به تشکیل شده است، یکی را انتخاب می کند.
تبصره ماده ۴۱ بیان می کند:
” قوه قضائیه مکلف است برای نحوه ملاقات والدین با طفل، سازوکار مناسب با مصالح خانواده و کودک را فراهم کند. …”
اختلاف والدین در تعیین ملاقات فرزند
در صورتی که پدر و مادر نسبت به ملاقات فرزند، مشارکت نداشته باشند، و یا اینکه دادگاه تشخیص دهد که بر مبنای مصلحت طفل، ناظری برای اجرای حق ملاقات با مدت های پیش بینی شده در رأی، وجود داشته باشد که این موضوع را در انتهای ماده ۴۱ قانون حمایت از خانواده بیان کرده است و بر مبنای ماده ۶۶ آیین نامه اجرایی قانون حمایت از خانواده مصوب ۱۳۹۳، شخص ناظر حتی الامکان از میان بستگان نزدیک طفل که شامل عمو، عمه، دایی، خاله یا سایر بستگان که دارای حسن امانت داری، متأهل و معتمد سایرین باشند، انتخاب می کند تا نظارت بر اجرای حق ملاقات یکی از پدر و مادر داشته باشد.
البته ضرورتی بر تعیین آن از میان بستگان وجود ندارد بلکه بر مبنای اصل اساسی مصلحت طفل، می توان از غیر بستگان طفل باشد.
در واقع اصل مصلحت طفل به نوعی دست قاضی را نسبت به رعایت تمامی جوانب مصلحت اندیشی طفل را باز گذاشته و در واقع قانونگذار به دلیل حساسیت تصمیم گیری در این قسم دعاوی، تلاش داشته تا اختیار قاضی را به دلیل اشراف کامل بر پرونده، افزایش داده است.
با پایان حضانت، حق ملاقات کودک همچنان پابرجاست
شاید این تصور ایجاد شود که حق ملاقات تنها در دوران حق حضانت ایجاد می شود بلکه همانطور که پیش تر بیان شد، حق حضانت تا زمان بلوغ است یعنی تا سن ۹ سالگی برای دختر و سن ۱۵سالگی برای پسر حق حضانت می توان در نظر گرفت ولی به این معنا نیست که حق ملاقات از بین می رود.
زیرا بعد از اینکه فرزند به سن بلوغ رسید، خود تصمیم می گیرد که با پدر زندگی کند یا مادر، که در این صورت اگر مادر را انتخاب کند تا سن رشد که ۱۸ سالگی می باشد، حق ملاقات برای پدر است و همچنین نسبت به انتخاب پدر.
ضمانت اجرای کیفری مانع شدن حق ملاقات فرزند
ممکن است این پرسش برای شما مطرح شود که اگر حق حضانت با یکی از پدر و مادر باشد، و حق ملاقات هم به همین ترتیب، اگر کسی که حق حضانت فرزند را دارند، مانع ملاقات طرف دیگر شود، قانون تدبیری نسبت به این اندیشیده است؟ یعنی مجازات دارد یا الزام به رعایت حق ملاقات طرف ذیحق می شود؟
ماده ۴۰ قانون حمایت از خانواده؛ در بخشی از این ماده آمده است که:
“…. یا از استرداد طفل امتناع ورزد، حسب تقاضای ذینفع و به دستور دادگاه صادرکننده رأی نخستین تا زمان اجرای حکم، مستنکف بازداشت می شود”.
این نخستین ضمانت اجرای استرداد طفل به کسی است که حق ملاقات فرزند را دارد.
در ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده، صحبت از ممانعت از ملاقات شده است و برای کسی که مانع ملاقات فرزند از سوی دارنده حق ملاقات شود، برای بار اول جزای نقدی تا یک میلیون تومان و اگر تکرار شود به حبس تا سه ماه، جزای نقدی تا یک میلیون تومان و شلاق تا ده ضربه محکوم خواهد شد.
پس آگاه باشید که مطابق با رأی صادره یا توافق طرفین زن و مرد، در زمان های پیش بینی شده، نسبت به رعایت حق ملاقات طرف مقابل نهایت تلاش را داشته باشید تا خدای نکرده موجبات کیفری برای شما ایجاد نشود.
نمونه شکوائیه ممانعت از حق ملاقات فرزند:
شاکی: آقا/خانم …………. فرزند ………… به شماره ملی ……………….. شغل ………………. نشانی اقامتگاه ……………………..
مشتکی عنه: آقا/خانم …………. فرزند ………. به شماره ملی …………… شغل …………….. نشانی اقامتگاه…………………….
موضوع شکوائیه: ممانعت مادر از ملاقات فرزند مشترک از سوی پدر
دلائل و منضمات: ۱- گزارش ضابطین انتظامی ۲- شهادت شهود
شرح شکوائیه:
سلام علیکم
احتراماً به استحضار می رساند که اینجانب با عنایت به رأی صادره به شماره دادنامه ……….. به تاریخ …../…./…. از شعبه ….. دادگاه خانواده شهرستان ……. از مشتکی عنه جدا شده و مطابق با آن دادنامه ترتیب ملاقات فرزند مشترک به قرار هفته ای یک روز، در پایان هفته تعیین شد که از همان ابتدا مشتکی عنه نسبت به آن معترض و تمام تلاش خود را می کرد تا فرزند مشترک را منصرف از ملاقات اینجانب کند که در نتیجه با عنایت به گزارش ضابطین محترم انتظامی، به مدت دو هفته از ملاقات فرزند مشترک ممانعت بعمل آورده و بنده را از حق ذاتی ایوت محروم نموده است.
لذا با استناد به ماده ۴۰، ۵۴ قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و همچنین گزارش ضابطین انتظامی و شهادت شهود از آن مقام محترم استدعا دارم که بدواً نسبت به بازداشت مشتکی عنه دستور مقتضی صادر و سپس نسبت به مجازات مشارالیه با عنایت به مستندات تقدیمی به انضمام الزام به رعایت حق ملاقات اینجانب محکومیت مقتضی برای نامبرده مقرر نماید.
با تجدید مراتب احترام و سپاس
