خیار تبعض صفقه در حقوق به این صورت بیان می شود همه ی ما در طول زندگی خود بسیار درگیر معاملات مختلف می شویم و حتی در این بین ممکن است ضررهایی به ما وارد شود.
علت اصلی این ضررها این است که شاید آگاهی کافی از اصول حقوقی و شرایط معاملات نداریم.
در معاملات و خرید و فروشها این نکته بسیار مهم است که هر دو طرف معامله از اختیارات خود آگاهی داشته باشند. این آگاهی تا میزان قابل توجهی امکان زیانها را کم می کند.
در معاملات شما چه به عنوان خریدار و چه فروشنده حقوق و اختیاراتی دارید که یکی از آن ها اختیار به هم زدن یا به اصطلاح حقوقی فسخ معامله است.
خیار تبعض صفقه چیست؟
خیار تبعض صفقه به این صورت تعریف می شود که یک معامله به دو بخش صحیح و باطل تقسیم می شود و زمانی اعمال می شود که پس از عقد، مشخص شود که بخشی از قرارداد به دلایلی باطل بوده است.
در این حالت قیمت (ثمن) معامله نسبت به بخشی که باطل است به مشتری برگردانده می شود.
همچنین مشتری می تواند با توجه به اختیاری که دارد، بخش صحیح معامله را هم بهم بزند و یا می تواند بخش صحیح معامله را قبول کند و مبلغ آن را به فروشنده بدهد، این امر دیگر به اختیار خریدار است.
مثال برای خیار تبعض صفقه
مثلا شخصی خانه ای را که سه دانگ آن متعلق به خودش و سه دانگ دیگر آن متعلق به همسرش است را به شما می فروشد.
این معامله نسبت به سه دانگی که برای خودش بوده است صحیح و نسبت به سه دانگی که برای همسرش بوده است و او هم اگر این معامله را قبول نکند، باطل است.
در این حالت دو راه وجود دارد:
- با توجه به اختیار فسخ در قانون مدنی که به آن خیار تبعض صفقه گفته می شود معامله را بهم بزنید.
- از فسخ صرف نظر کنید و فقط نسبت به سه دانگی که معامله باطل است، مبلغی که قبلا به فروشنده داده اید، پس بگیرید. همچنین شما هم موظفید نسبت به بخش صحیح معامله که آن را قبول کردید مبلغ مربوط را به فروشنده بپردازید.
در قانون مدنی نیز، ماده ۴۴۱ درباره خیار تبعض صفقه بیان می کند:
«خیار تبعض صفقه وقتی حاصل می شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد در این صورت مشتری حق خواهد داشت بیع را فسخ نماید یا به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است قبول کند و نسبت به قسمتی که بیع باطل بوده است ثمن را استرداد کند.»
شرایط اعمال خیار تبعض صفقه
برای اینکه شما بتوانید این اختیار فسخ را در معاملات داشته باشید برای هریک از خیارات شرایطی وجود دارد.
شرایط اعمال خیار تبعض صفقه نیز عبارت است از:
- یکی از مهمترین شرایط برای اعمال خیار تبعض صفقه این است که معامله قابل تجزیه باشد مانند مثال خرید خانه یا حتی خرید ماشین.
پس در این صورت شما می توانید این اختیار بهم زدن معامله را داشته باشید. بنابراین اگر به شما حیوانی فروخته شده است که یک عضوی را ندارد این معامله قابل تجزیه نیست و شما نمی توانید خیار تبعض صفقه را اعمال کنید. - مشتری در زمان معامله، آگاه به باطل بودن یک بخش معامله نباشد. مثلا اگر خریدار بداند که سه دانگ خانه ای که خریده است وقف بوده، دیگر اختیار بهم زدن معامله به استناد خیار تبعض صفقه را نخواهد داشت زیرا با آگاهی کامل تصمیم به خرید گرفته است.
- خیار تبعض صفقه جز خیارات فوری در قانون مدنی نیست. اما با این وجود مشتری نباید اعمال این اختیار را آنقدر به تاخیر بیاندازد که از این تاخیر، رضایت او به معامله و اسقاط خیار تبعض صفقه تفسیر شود.
- طرفین نباید در زمان عقد این حق خیار تبعض صفقه را برای خود حذف یا اسقاط نمایند. زیرا در صورت اسقاط خیار تبعض صفقه شما دیگر اختیار بهم زدن معامله را نخواهید داشت.
معاملاتی که خیار تبعض صفقه ایجاد می کند
درست است که ماده ۴۴۱ قانون مدنی که پیش‌تر گفتیم، تنها به بیع (خرید و فروش) اشاره کرده است، اما برای پاسخ به این که خیار تبعض صفقه در چه معاملاتی اعمال می شود باید گفت:
- خیار تبعض صفقه در تمامی معاملات معوض(یعنی معامله ای پول در مقابل مال پرداخت شود) قابل اعمال است (مانند اجاره) ولی در معاملات مجانی این خیار برای فسخ معامله ممکن نیست.
- خیار تبعض صفقه فقط مخصوص مشتری نبوده، بلکه برای فروشنده نیز امکان‌پذیر است. بنابراین اگر قیمت (ثمن) هم به دو بخش صحیح و باطل تقسیم شود این اختیار برای فروشنده هم قابل اجرا است.
مثلا اگر شخصی ماشین خود را در مقابل ملکی به دیگری فروخته است و پس از فروش معلوم می شود که سه دانگ آن ملک وقف بوده است و قرارداد نسبت به آن سه دانگ باطل است، فروشنده حق دارد معامله را نسبت به سه دانگ صحیح نیز فسخ نماید.
خیار تبعض صفقه و عقد اجاره
فسخ اجاره یعنی به قرارداد اجاره یا ملکی پایان دادن و آن را بهم زدن. قراردادی که برای عقد اجاره بسته می شود؛ عقد لازم است به این معنی که شما بر اساس قانون، نمی توانید عقد اجاره را بهم بزنید.
اما اگر این حق برهم زدن در قرارداد شما وجود داشته باشد این امکان برای هر دو طرف معامله امکان‌پذیر است. شما برخی از اختیاراتی که در خرید و فروش دارید در اجاره هم دارید. منظور ما دقیقا همان اختیارات فسخ است.
ماده ۴۵۶ قانون مدنی در این مورد بیان می کند:
«تمام انواع خیار در جمیع معاملات لازمه ممکن است موجود باشد مگر خیار مجلس و خیار حیوان و خیار تاخیر ثمن که مخصوص بیع است.»
پس به این نتیجه می رسیم که خیار تبعض صفقه برای اجاره هم امکان‌پذیر است. پس اگر شما ملکی را اجاره کنید که معامله نسبت بخشی از آن صحیح و بخش دیگر باطل است.
می توانید کلا معامله را فسخ کنید یا اینکه فقط آن بخش صحیح را بپذیرید و قسمت باطل را به فروشنده برگردانید و و پولش را پس بگیرید حتی می توانید قسمت صحیح را نیز با توجه به اینکه تجزیه شده است فسخ نمایید.
اسقاط خیار تبعض صفقه
در صورتی که شما و طرف مقابل به این نتیجه برسید که حق اعمال خیار را هیچکدامتان نداشته باشید؛ می توانید در قرارداد اشاره کنید که حق اعمال خیار تبعض صفقه را اسقاط کرده اید.
همچنین اگر در قراردادی جمله “اسقاط کافه خیارات” ذکر شده باشد و شما این قرار داد را امضا کنید یعنی پذیرفته اید که حق اعمال خیارات را نداشته و به استناد هیچ یک از آنها نمی توانید معامله را بهم بزنید.
نتیجه گیری
زمانی که یک معامله به دو بخش صحیح و باطل قابل تجزیه باشد، شما اختیار فسخ تمام یا بخش باطل معامله را خواهید داشت که به این عمل خیار تبعض صفقه گفته می شود.
حالا اگر مشتری بخش صحیح معامله را بپذیرد؛ در این صورت قیمت (ثمن) بخش باطل معامله به مشتری برگردانده می شود ولی مشتری موظف است نسبت به بخش صحیح معامله مبلغ مورد نظر را به طرف دیگر معامله بپردازد.
شرایط اعمال خیار تبعض صفقه عبارت است از: معامله قابل تجزیه باشد، مشتری آگاه به باطل بودن بخشی از معامله نباشد و طرفین خیار تبعض صفقه را اسقاط نکرده باشند.
یعنی این حق را از خود سلب نکرده باشند. مباحث خیارات مواردی تخصصی در حقوق بوده است که به شما توصیه می شود حتما در خصوص معاملات و خیارات با یک وکیل متخصص مشورت نمایید.
سوالات متداول
خیار تبعض صفقه فوری است؟
خیر فوری نیست اما نباید اعمال آن را انقدر به تاخیر بیاندازید که تصور شود دیگر به این معامله رضایت داده اید.
خیار تبعض صفقه برای چه معاملاتی است؟
این خیار مختص بیع(خرید و فروش) نبوده و در تمام معاملات معوض امکان اجرای آن وجود دارد.
آیا در صورت اسقاط خیارات می توان خیاز تبعض صفقه اعمال کرد؟
خیر زمانی که شما قراردادی را امضا کردید که در آن اسقاط کافه خیارات آمده باشد، و شما آن را امضا کردید؛ یعنی دیگر حق اعمال خیارات و همین خیار تبعض صفقه را نخواهید داشت.
یک پاسخ
باسلام وقتتون بخیر ببخشید سوالم درمورد این متن هست
(شهید دوم در شرح بیانات محقق حلّی می فرماید: دلیل عدم جواز تبعیض این است که حق شفیع مجموع من حیث المجموع است، و بدلیل اضراری که درتبعیض صفقه بر مشتری وارد می آید، بنا نمودن این حق که برای دفع اضرار است بر اضرار مناسب نیست. )دراین متن کلمه تبعیض اورده شده و در حاهای دیگه از مقالات هم دیدم حالا با توجه به اینکه خیار تبعض صفقه هست تبعیض به اشتباه اورده شده یا نه؟؟ممنون میشم به راهنمایی فوریتون نیاز دارم